Onderwijs moet focussen op zelfleiderschap

Mijn jongste kind viert Chrysostomos. Nog 100 dagen en de schoolpoort sluit voorgoed. Zevenentwintig jaar lang was ik moeder van een leerling, een gedroomde eersterangsplaats voor de pedagoog in mij om de evolutie van ons Vlaamse onderwijs te aanschouwen. Alleen was het een nogal saaie voorstelling. Oké, de protagonisten gingen gaandeweg wat familiairder met elkaar om en de agenda kwam online te staan. Maar verder bleef tussen de dikke muren van de school alles bij het oude, ook al maakte de wereld daarbuiten een 'megamorfose' door.

Daar kan met ChatGPT verandering in komen. Als het paard van Troje is hij, de slinkse robot die vandaag onze kinderen verleidt, maar straks hun ontwikkeling om zeep helpt. En wie weet ook wel het onderwijs zoals we het nu kennen. Want geef toe, een toegankelijke chatbot die overal een antwoord op weet, teksten en samenvattingen schrijft, kortom je huiswerk maakt, dat kan niet anders dan je als traditionele school een identiteitscrisis opleveren.

De ontreddering in onderwijsland is groot, getuige de talloze suggesties aan leerkrachten om die snoodaard te slim af te zijn. ‘Speur naar incoherenties in taalgebruik bij de huistaken van eenzelfde leerling.’ ‘Laat huiswerk in de klas maken, met pen en papier.’ ‘Stel alleen vragen over de actualiteit, omdat ChatGPT werkt met data tot september 2021.’ Ha, zijn we toch even slimmer dan die slimme robot!

Je hebt er geen artificiële intelligentie (AI) voor nodig om te weten dat we deze strijd niet kunnen winnen. De vraag is zelfs of we dat willen. Ik kan bovenstaande tips niet anders lezen dan als een zwaktebod, een laatste stuiptrekking van een instituut dat van de overdracht van kennis zijn corebusiness heeft gemaakt en nu zijn bestaansrecht dreigt te verliezen. De scheurtjes in het systeem zijn er al langer, met almaar meer leerlingen die afhaken en ouders die dan maar zelf schooltje spelen. Met leerkrachten die de zingeving in hun job kwijt zijn en vertrekken. Wie stilstaat terwijl de wereld rondom meedogenloos versnelt, krijgt vroeg of laat te maken met de middelpuntvliedende kracht.

Charisma

Op basis van het voorgaande kan je twee verkeerde conclusies trekken. De eerste is dat leerkrachten hun job niet goed doen, wat ik ten stelligste tegenspreek. Ik heb zelf vier kinderen door het onderwijs weten stromen en ik ben niet ontevreden met het resultaat. Maar dat heeft meer te maken met het charisma van individuele leerkrachten, dan met het systeem. De tweede conclusie kan zijn dat onderwijs overbodig wordt, wat een dwaling is. Jongeren hebben meer dan ooit nood aan professionele begeleiding om uit te groeien tot volwassenen die overeind kunnen blijven in deze snelveranderende wereld. Maar met kennis alleen zullen ze er niet komen.

Wat is dan wel de rol van het onderwijs in een wereld met AI en ChatGPT? Ik besloot het die laatste zelf te vragen - moeilijke vragen zijn tenslotte zijn specialiteit - en kreeg volgende waardevolle (zij het een tikje navelstaarderige) reactie. ‘De rol van het onderwijs kan bestaan uit het leren programmeren en gebruiken van AI-tools, evenals begrip van de ethische en maatschappelijke implicaties van deze technologieën en de ontwikkeling van kritisch denkvermogen.’

Niet slecht voor een robot die nog maar net is komen kijken. Toch mis ik iets cruciaals in het antwoord van de alwetende: een onderwijsdoelstelling waar - getuige eerdergenoemde tips - ook het onderwijs aan voorbijgaat. Want de vraag is niet hoe we leerlingen kunnen weghouden van de nieuwe chatbox, wel hoe we ze intrinsiek kunnen motiveren om zelf hun huiswerk te maken. Hoe we jongeren goesting kunnen geven om te leren, hen enthousiast kunnen maken om hun eigen ontwikkelingsproces in handen te nemen. Want één ding is zeker: ook de rest van hun leven zal uit leren bestaan. In een wereld waarin verandering de enige constante is, zijn we veroordeeld tot levenslang leren. Wie dat met overgave doet, wacht een gouden toekomst; alle reden dus om dat zelfleiderschap van jongs af aan te stimuleren.

Sleutelcompetenties

Karakter- en persoonlijkheidsvorming moeten in het onderwijs van morgen primeren op louter cognitieve ontwikkeling. De wil is er al. In de lijst met 16 sleutelcompetenties die de overheid vooropstelt, kan je er met wat goede wil vijf aankruisen die niet puur cognitief zijn. Maar de schoolrealiteit weerspiegelt die ambitie niet. In zes jaar secundair onderwijs zie ik amper 400 uren aan persoonlijkheidsontwikkelling (lees: bezinningsdagen, solidariteitsmaaltijden of vormingsateliers) versus 5.200 cognitieve uren. Die balans moet herbekeken worden.

Een nieuwe weg inslaan vraagt visie en moed. En geld, de eeuwige spelbreker, want in klassen met 32 leerlingen heb je letterlijk en figuurlijk weinig bewegingsruimte. Is een toekomstgerichte hervorming van het onderwijs dan een irrealistische droom? Misschien. Maar in een wereld waarin sprekende robots je huiswerk kunnen maken, durf ik weer in het onmogelijke te geloven.