Macron is een ouderwetse hervormer

De kritiek op Franse presidentiële systeem uit ‘l’ancien monde’ zijn bekend. De macht is excessief geconcentreerd bij het staatshoofd. Het parlement loopt aan de leiband, gecontroleerd door de regering en de Grondwettelijke Raad. De eerste minister kan met een vingerknip in het Elysée worden ontslagen. De enige verkiezing die er toe doet, is die waarbij om de vijf jaar de mystieke ‘communie tussen één man en het Franse volk’ wordt voltrokken.

Van een moderne president, zoals Macron zich graag voordoet, zou je verwachten dat hij meer verantwoording creëert in een systeem dat bedoeld lijkt om vijf jaar over de burgers te regeren zonder hun mening te vragen. Dat doet Macron niet, hij houdt vast aan de oude stijl.

Le Monde tekende vorige week op dat de president slaapt met het boek ‘De Gaulle à Matignon’ van Georgette Elgey op het nachtkastje. Dat werk beschrijft hoe De Gaulle in 1958 door president René Coty naar het Hôtel de Matignon, de ambtswoning van de eerste minister, wordt geroepen om de institutionele en Algerijnse crisis te bezweren, en de parlementaire, particratische Vierde Republiek te begraven. De Gaulle creëerde de Vijfde Republiek, het politiek Frankrijk zoals we dat nu kennen.

Al voor de verkiezingen bezong Macron zijn liefde voor de ‘verticaliteit’ van het gaullistische systeem. De presidentsverkiezingen zijn gekoppeld aan die van de Assemblée Nationale, in een meerderheidssysteem. Omdat de partij van de president meestal ook de parlementsverkiezingen wint, leidt de verkiezing van één man tot het uitschakelen van de belangrijkste tegenmacht en kan 24 procent van de uitgebrachte stemmen volstaan om vijf jaar alleen te regeren. Dat leidt tot ongenoegen bij de bevolking. Het is een van de redenen van opstand van de gele hesjes.

Macron beloofde de politiek dichter bij de burger te brengen door de grondwet te herschrijven. In de zomer van 2018 legde hij daarvoor een eerste ontwerp voor. De hervorming werd ingetrokken nadat Alexandre Benalla, de privélijfwacht van Macron, in opspraak was gekomen. Meer dan een jaar later, op 28 augustus, werden nieuwe teksten gepubliceerd.

Wat zijn de hoofdlijnen? De president wil nog altijd het aantal parlementsleden reduceren met een kwart. Dat lijkt tegemoet te komen aan de kritiek van veel Fransen op de privileges van de verkozenen. Maar een vermindering van het aantal parlementsleden betekent dat het volk minder vertegenwoordigd wordt. Het verstekt de macht van de meerderheidsfractie nog en maakt het moeilijker voor nieuwe politieke stromingen om door te breken. De president wil ook een beperking van het aantal parlementaire mandaten in de tijd: na 15 jaar in de Assemblée of 18 jaar in de Sénat moeten mandatarissen plaatsmaken.

De vermindering van het aantal mandaten gaat gepaard met de toewijzing van 20 procent van de zetels in de Assemblée Nationale (87) aan nationale lijsten op basis van evenredige vertegenwoordiging, met een kiesdrempel van 5 procent. Dat is een oude eis van de kleine MoDem, een centrumpartij die deel uitmaakt van de regeringscoalitie. In realiteit leidt die toewijzing tot een bijkomende vergroting van de kiesomschrijvingen voor de resterende zetels, zonder echt een representatief parlement te scheppen.

De president botst in zijn hervormingsplannen met de voorzitter van de Senaat, Gérard Larcher. In de Senaat, verkozen door de lokale besturen, heeft de partij van Macron geen meerderheid. Larcher is behalve lid van de grootste oppositiepartij, de gaullistische Les Républicains, ook burgemeester van Rambouillet. De Senaatsvoorzitter werpt zich op als witte ridder van de ‘verlaten territoria’ van de Republiek, die zonder parlementslid dreigen te vallen als de grondwetsherziening wordt doorgevoerd.

Hij beschikt over een stevige constitutionele hefboom. De hervorming voorziet een cumulverbod voor politieke mandaten. Dat raakt de Senaat midscheeps, omdat veel senatoren hun functie combineren met het burgemeesterschap. Een vermindering van het aantal parlementsleden kan alleen via een wet waarmee de Senaat zelf instemt. De senatoren hebben geen zich zichzelf uit de hoge vergadering te stemmen. Vandaar dat Larcher toegevingen heeft verkregen: het cumulverbod zou niet gelden voor verkozenen uit gemeenten met minder dan 9.000 inwoners. En dat is een groot deel van het rurale Frankrijk.

Groot debat

In zijn poging de gelehesjescrisis te bezweren, organiseerde de president vorig jaar een reeks Amerikaans aandoende town hall meetings Frankrijk. Ook dat Groot Debat leed aan een gebrek aan representativiteit: gepensioneerden en hogeropgeleiden, de kern van het Macron-electoraat, waren oververtegenwoordigd.

Nu ligt een voorstel voor om een uitgeloot burgerparlement van 150 leden de huidige economische, sociale en milieuraad te laten vervangen. Rond het milieubeleid loopt al een experiment. De begeleidende academici noemen dat initiatief, in tegenstelling tot het Groot Debat, wel sociaal representatief. Maar beslissingsbevoegdheid heeft het nieuwe orgaan niet.

Gelouterd door de affaire-Benalla en de gele hesjes lijkt de president bedachtzamer en minder autoritair te werk te gaan. In het akkoord met de Senaat is veel tijd geïnvesteerd, hoewel dat niet nodig was voor de invoering van de evenredige vertegenwoordiging.

De komende maand dreigt het sociale klimaat beladen te worden, met een algemene staking op 5 december tegen de pensioenhervorming. De geringe populariteit van de president is niet alleen een gevolg van zijn economische hervormingsdrift, maar ook van de ‘verticaliteit’ waarmee die worden doorgevoerd. De voorliggende grondwetsherziening zal daar weinig aan veranderen.