Kan Omtzigt het politieke centrum redden?

De Nederlander Pieter Omtzigt is in menig opzicht een uitzonderlijk politicus. Hij is uitermate rad van tong. Een uiterst intelligente man die ervan uitgaat dat je elke gedachtesprong moeiteloos kan volgen en die zonder enige gêne van iedereen de maat neemt. Een katholiek, maar met de rigide politieke cultuur van een beginselvaste protestant. Een cijferfreak en econometrist, die het graag tot achter de komma uitrekent. En een man van principes, die bereid is daarvoor de prijs te betalen.

Zo vind je ze niet gemakkelijk in de supermarkt en dus kon hij een ijzersterke reputatie opbouwen als onverdroten voorvechter van de kleine man die wordt fijngemalen door het hardvochtige systeem. In de kindertoeslagenaffaire, waarbij honderden gezinnen in de armoede werden gestort door er koude algoritmes op los te laten, kon hij helemaal zichzelf zijn.

Hij was de snoeiharde kuitenbijter, de luis in de pels en in die rol voelde hij zich uitstekend. Is die Pieter Omtzigt de redder van het centrum in Nederland en het lichtend voorbeeld van hoe dat centrum zich staande kan houden? Zo eenvoudig is het niet. Want voor hij die witte ridder werd, was er toch ook wat anders gebeurd.

Mondkapjes

In de afwikkeling van de ramp met het Maleisische vliegtuig MH 17, dat in 2014 opsteeg in Amsterdam en door een Russische raket werd neergehaald in Oost-Oekraïne, ontdekte Omtzigt plots een belangrijke getuige die hij tijdens het onderzoek liet optreden. Naderhand bleek die getuige zelf niets gezien te hebben en zo ongeveer te vertellen wat Omtzigt hem op dat moment influisterde. Omtzigt gaf zijn fout toe en was niet langer woordvoerder van het CDA in deze zaak.

Bij aanvang van de coronacrisis was het ook in Nederland alle hens aan dek. Plots bleken er zelfs onvoldoende mondkapjes te zijn. Maar Omtzigt wist wel raad. Zijn goede partijgenoot Sywert van Lienden had geheel toevallig en totaal belangeloos toegang tot een gigantische voorraad van die mondkapjes. Maar dat had natuurlijk zijn prijs en dus moesten de bureaucratische barrières even wijken. Omtzigt bracht Van Lienden onder de aandacht van coronaminister Martin van Rijn en zelfs van premier Mark Rutte. De deal werd overhaast gesloten. Naderhand bleek dat Van Lienden en zijn vrienden zich voor miljoenen hadden verrijkt. Omtzigt, de grote pleitbezorger van de transparantie, weigerde zijn mailverkeer openbaar te maken.

Fundamenteler is zijn scepsis tegenover Europa. Omtzigt laat weten dat hij niet voor een nexit is en dus de Britten niet wil volgen. Maar hij heeft wel een grondig probleem met de euro. Hij vindt de Europese munt een uitermate slechte zaak voor Nederland, want daarmee verzeker je ook de schulden van de verspilzuchtige zuiderlingen. Hij vindt zonder meer dat Nederland de eurozone het best verlaat. Een centrumpositie kan je dat bezwaarlijk noemen.

Als politicus is hij bij collega’s gerespecteerd, maar niet alom geliefd. Want de bereidheid om compromissen te sluiten is hem ten enenmale vreemd. Een man, partijgenoot, die met hem onderhandelde, zei me: 'Je wordt er helemaal gek van. Hij haalt je het bloed onder de nagels vandaan!’ Dat kostte Omtzigt indirect het lijsttrekkerschap van het CDA, wat leidde tot de breuk met zijn partij.

Politiek Den Haag wilde van deze lastpak af. Puur toevallig ging toenmalig regeringsverkenner Kasja Ollongren op de foto met haar leesbare notities van een gesprek met Rutte onder de arm. Daarop stond geschreven: 'Omtzigt functie elders.' Het establishment vond dat de man geneutraliseerd moest worden. Hij was meteen zowat heilig verklaard.

Haagse bubbel

Omtzigt wil niets minder dan een andere bestuurscultuur. Hij wil af van de dominantie van de bureaucratische ambtenaren. De verkozen politici moeten volgens hem opnieuw aan de macht komen. En dan het best ook politici met regionale wortels, want die hebben ze in Nederland meestal niet. Vandaar komt zijn voorstel voor de invoering van provinciale kieskringen.

Nederland moet volgens Omtzigt dus een beetje richting België opschuiven. Politici met een regionale achterban zijn veel meer geneigd de aardbevingen door gasboringen in Groningen of de toeslagenaffaire sneller onder de aandacht brengen. Parlementsleden zonder echte kieskring en in grote meerderheid afkomstig uit de steden van de Randstad leven in hun Haagse bubbel en hebben die gevoeligheid niet of veel minder.

Omtzigt wil de besluitvorming bovenal veel politieker maken, ook een stap in Belgische richting. Dat staat haaks op de ambtelijke, technocratische bestuursstijl die Nederland kenmerkt. Omtzigt ziet daarbij het parlement, de Tweede Kamer, als een onafhankelijk tegengewicht van de regering. Regeerakkoorden zijn dan niet meer allesbepalend. Het parlement staat als een meerstemmig kritisch blok tegenover de regering in een duaal systeem. Dat het land regeren met een onvermijdelijke coalitie dan een stuk moeilijker wordt, moet je er maar bijnemen.

Het merkwaardige is dat Omtzigt laat optekenen dat hij niet meteen premier wil worden. Hij ziet zichzelf veel meer als aanjager in het parlement dan als een geplaagd regeringsleider op zoek naar het gemeenschappelijke standpunt. Zoveel zelfkennis verwacht je niet meteen van een erg populaire politicus. Die eerlijkheid siert Omtzigt. Maar legt ook zijn beperkingen bloot.

Omtzigt is een opposant, geen bestuurder. Een man van het grote gelijk, niet van het compromis. Als de toekomst van het centrum alleen van zo iemand afhangt, ziet het er niet goed uit. Er zullen anderen nodig zijn. Het goede nieuws is dat Omtzigt dat zelf beseft.