Iedereen is vandaag een beetje Brussels Airlines

De aangekondigde ontslagen bij Brussels Airlines komen niet als een verrassing voor wie al langer begrijpt dat het coronavirus veel meer is dan een gezondheidscrisis, maar aanleiding geeft tot de grootste economische - en maatschappelijke - inzinking sinds de Tweede Wereldoorlog. De eerbiedwaardige Bank of England berekende vorige week zelfs dat deze crisis haar voorgaande niet kent in de voorbije 300 jaar.

Het consumentenvertrouwen had vorige maand in ons land al een zware klap gekregen. De Nationale Bank noteerde in april een daling met maar liefst 17 punten, de grootste ooit opgetekende daling. Het vertrouwen benadert daarmee bijna een historisch dieptepunt. En het laat zich uitschijnen dat de bodem nog niet is bereikt. Belgen zijn meer bezorgd over de economie dan over hun gezondheid, blijkt uit een onderzoek van Kantar. Eind april maakte 70 procent van de Belgen zich ernstig zorgen over de economische vooruitzichten, terwijl 48 procent wakker lag van zijn gezondheid.

Het lijkt erop dat het systeem van de tijdelijke werkloosheid tegen zijn financiële limieten aanbotst en dat bedrijven voor de zomer massaal tot effectieve ontslagen zullen overgaan. De voorspelling is dat straks meer dan 1 miljoen landgenoten werkloos zijn. Het kwetsbaarst zijn die gezinnen (en bedrijven) die al langer een grote leninglast of schuldenberg torsen. Volgens de bankenfederatie Febelfin hadden vorige week al meer dan 100.000 gezinnen uitstel van betaling aangevraagd bij hun bank. En dat zijn lang niet alleen kwetsbare eenoudergezinnen, maar ook steeds meer middenklassegezinnen: tweeverdieners met een hypotheeklast. ‘Nieuwe armoede’ staat aan de voordeur.

Wie kan, zal nog meer sparen. De Belgen waren hier al de wereldwijde koplopers, maar in deze coronatijden gaan we nog meer sparen, blijkt ook uit het onderzoek van de Nationale Bank. Die tendens wordt ook in andere landen waargenomen. Een appeltje voor de dorst (bedrijven spreken van ‘een oorlogskas’) is nuttig en zinvol om een crisis zonder al te veel kleerscheuren door te komen. Maar het wijst er ook op dat grote groepen bang zijn voor de toekomst en minder gaan consumeren en investeren. Zo dreigen we ongewild in een neerwaartse spiraal te belanden. Want wat baat het dat de bedrijven weer gaan produceren als de consumptie achterwege blijft? De heropening van de winkels deze week als belangrijk distributiekanaal kwam geen moment te vroeg.

Verpletterende vraag

Belangrijker dan de vraag of we Brussels Airlines moeten redden, is de vraag welke sectoren en bedrijven voor ons land ook in de toekomst van strategisch belang zijn. De economie - en de brede samenleving - beleeft een tijdperk van ‘creatieve destructie’ zonder voorgaande. Dan moeten keuzes worden gemaakt. Dat veronderstelt een breed maatschappelijk debat én een overheidsbeleid, met een verpletterende vraag: wie nemen we mee op weg naar een nieuwe, andere toekomst, en wie moeten we noodgedwongen achterlaten?

Gezondheid, artificiële intelligentie en duurzaamheid zijn bakens voor de toekomst. Maar dat plaatst ons voor verscheurende keuzes, en het veronderstelt voor alles een visie op een onzekere toekomst, een eenduidige strategie, en vooral veel moed en daadkracht. Het is de grote vraag of onze overheid, bij gebrek aan een volwaardige regering, in staat is die keuzes te maken. Het veronderstelt leiderschap dat de waarheid durft te zeggen over de ernst van deze crisis.

Denken dat de waarheid aan de bevolking vertellen paniek kan veroorzaken, is een slecht idee. Dat ondergraaft het vertrouwen in het leiderschap. Zachte heelmeesters maken meestal stinkende wonden. Mensen zijn niet dom en ervaren elke dag steeds meer welke onweerswolken samenpakken boven hun hoofden. Iedereen is vandaag een beetje Brussels Airlines, en voelt zijn toekomst bedreigd. Zeg de mensen waar het op staat. Dit is al lang geen ‘griepje’ meer.

Dat is ook een keuze waar elke ondernemer mee kampt. Welke takken van mijn bedrijf, welke productlijnen, welk merken moet ik noodgedwongen afstoten, en wat zijn mijn strategische hefbomen om mijn bedrijf op de middellange termijn (twee tot drie jaar) te laten overleven? Wetenschappelijk onderzoek naar recessies uit het verleden toont aan dat de bedrijven die een weloverwogen evenwicht vinden tussen noodzakelijke besparingen en strategische investeringen (of overnames) versterkt uit een recessie komen. Eerder dan wie de botte hakbijl hanteert, of onbezonnen geld blijft uitgeven alsof het allemaal wel vanzelf goed komt. Overleven is dus een en-enverhaal. Alleen echte leiders kunnen met dat evenwicht omgaan.