Hervorm energieheffingen tot milieuheffingen

Ons belastingsysteem is een draak die dringend aan een diepgaande hervorming toe is. Een hele vracht belastingen zit verdoken, opdat ze minder opgemerkt zouden worden in het geheel van de overheidslasten die de bevolking en bedrijven wordt opgelegd. Het markantste is de jungle van energieheffingen, die van onze elektriciteitsfactuur schijnbaar een extra belastingbrief heeft gemaakt.

Iedere beoogde belastinghervorming moet maken dat het systeem transparanter en eenvoudiger wordt. Internationaal wordt er ook al jaren naar gestreefd om de belastbare basis te verbreden. Een verbreding levert middelen op voor een lagere druk op arbeid en leidt tot een efficiënter belastingsysteem.

In die context gaan in de strijd tegen de klimaatverandering stemmen op om een koolstofheffing in te voeren. Dat is een legitiem debat, als het rekening houdt met de veelheid aan bestaande energieheffingen die aanzien kunnen worden als het equivalent van versnipperde en inefficiënte koolstofheffingen. Er ligt een grote kans voor het rapen om die te hervormen tot een brede energieheffing, die in combinatie met logische nettarieven de juiste stimulansen geeft.

Milieufiscaliteit

Een van de belangrijkste marges voor ons land ligt bij de milieufiscaliteit. Dat betekent vooral dat - met de hoge totale belastingdruk in het achterhoofd - verlagingen elders in het fiscaal systeem gefinancierd kunnen worden door een milieuheffing. We spreken daarbij van een ‘dubbel dividend’. Er kunnen niet alleen meer inefficiënte belastingen gereduceerd worden, maar de shift kan tegelijk leiden tot een vergroening van de economie.

We denken daarbij aan een verlaging van de fiscaliteit op arbeid die gefinancierd wordt door milieufiscaliteit. België is de Europese lidstaat die met 250 euro per inwoner op de eerste plaats staat in het geven van subsidies voor energieverbruik. Met 263 euro per persoon staan we op de derde plaats in het geven van subsidies voor fossiele brandstoffen. Het Europese gemiddelde ligt respectievelijk 72 procent en 35 procent lager. Een rationalisering van zowel de jungle aan energieheffingen als van de energiesubsidies dringt zich op.

Met 6,1 miljard euro aan accijnzen op brandstoffen en 1,4 miljard euro aan Vlaamse ‘openbare dienstverplichtingen’ op elektriciteit en aardgas wordt energie in het algemeen al behoorlijk zwaar belast, maar vanuit milieustandpunt niet op een slimme manier.

Koolstofrevolutie

Een weloverwogen, geleidelijke hervorming en verschuiving van alle energiebelastingen kan een grote koolstofrevolutie veroorzaken. Met alleen een koolstofheffing van 110 euro per ton CO2 zouden alle gezinnen samen evenveel energieheffingen betalen als nu. In werkelijkheid zijn de huidige energieheffingen echter erg ongelijk verdeeld: gezinnen betalen vandaag een equivalent van meer dan 300 euro per ton CO2 aan energieheffingen op elektriciteit, benzine en diesel, maar een equivalent van minder dan 30 euro per ton op hun stookolie- en aardgasverbruik. Het resultaat is dat onze stookolie- en gasprijzen respectievelijk 20 procent en 30 procent onder het Europese gemiddelde liggen, en zelfs 35 procent en 50 procent onder die van Nederland. Onze elektriciteitsprijs is echter de op twee na hoogste van de EU.

De huidige fiscaliteit betekent dus een enorme koolstofheffing op elektriciteit en een erg lage op aardgas en stookolie. Dat ligt in grote mate aan het feit dat de elektriciteitsfactuur allerhande heffingen bevat die gekoppeld zijn aan subsidiekosten voor hernieuwbare elektriciteit, kosten die bij aardgas en stookolie niet kunnen ontstaan bij gebrek aan klimaatvriendelijke alternatieven. Dat de energietransitie net een verschuiving van het gebruik van fossiele brandstoffen naar het gebruik van elektriciteit beoogt, maakt de huidige energiefiscaliteit dus extreem problematisch voor onze klimaatambities en maakt de energietransitie onnodig duur.

Energie-experts bepleiten terecht het stopzetten van subsidies voor fossiele brandstoffen en een brede hervorming van onze energieheffingen. Economen houden in dat debat een pleidooi voor een geleidelijk tijdspad. Het centrale principe hoort te zijn dat we convergeren naar een uniforme prijs voor CO₂ en andere schadekosten, zodat de meest kosteneffectieve wijze om onze emissies te verlagen bereikt wordt. Ook de voorspelbaarheid van het verloop in de tijd is erg belangrijk, om speculatie op de markten tegen te gaan en zekerheid te bieden aan gezinnen en bedrijven die investeren in de energietransitie.