Frederik Anseel | Een pensioen van 2 miljoen euro

Stel dat je een pensioensysteem moet ontwerpen vanuit het niets. Hoe zou je dat aanpakken? Toen Singapore in 1965 onafhankelijk werd, kreeg de legendarische stichter Lee Kuan Yew die kans.

Tijdens zijn reizen door Europa zag Lee Kuan Yew snel de fout die ingebakken zit in de Europese socialezekerheidssystemen. Hij zocht naar een model dat persoonlijke verantwoordelijkheid centraal stelde: ‘Each generation should pay its own way. Each family should pay its own way. Each individual should pay his own way.’ Het resultaat was een pensioensysteem waar mensen tijdens hun loopbaan zelf kapitaal opbouwen voor hun pensioen.

Het is verwant met het Australische pensioensysteem, 'superannuation', gebaseerd op verplicht sparen. Werkgevers storten verplicht 11 procent (of meer) van het brutoloon in individuele pensioenfondsen. Die worden belegd door fondsenbeheerders op de aandelenmarkten, waarbij elk individu zijn eigen klemtonen kan leggen. De opbrengsten van de fondsen worden publiekelijk vergeleken, zodat je kan kiezen om je pensioenbelegging naar een beter presterend fonds over te brengen. Daarnaast kan je er ook voor kiezen je superfonds zelf te beheren. Liefst 1,1 miljoen Australiërs beheren hun eigen pensioenfonds.

De omvang is duizelingwekkend: in deze fondsen zit ongeveer 4.000 miljard Australische dollar (zo'n 2.500 miljard euro). Dat is zowat twee keer het jaarlijkse Australische bruto binnenlands product. Australië heeft eigenlijk een sovereign wealth fund gecreëerd dat belastingvrij toegankelijk is voor de burgers als ze 65 worden. Dat zijn allemaal pensioenen die de overheid niet meer uit belastingen moet halen.

Hoe komt zoveel geld in individuele pensioenfondsen? Simpel, compounded interest. Investeren in aandelen rendeert op lange termijn. Wie in 1984 begon te werken en elke maand 250 euro in de brede Amerikaanse S&P500-aandelenindex geïnvesteerd zou hebben, heeft bij zijn pensioen in 2024 grofweg zo’n 2 miljoen euro.

De superannuation-sector is een van de grootste succesverhalen van Australië. Bijna te succesvol. Veel Australiërs gebruiken die fondsen voor vastgoedinvesteringen, wat de al explosieve woningprijzen verder stuwt. Het is een perverse cyclus: pensioengelden die worden geïnvesteerd in vastgoed drijven de prijzen omhoog, wat weer meer vermogen genereert voor toekomstige pensioenen.

De fondsen zijn zo succesvol dat de regering probeerde een extra belasting te heffen op bedragen boven 3 miljoen (1,85 miljoen euro). Dat kon op weinig steun van de bevolking rekenen en werd razendsnel afgeserveerd. Australiërs lijken rijk, maar in de realiteit zit hun rijkdom vast in hun pensioenfonds en in vastgoed. Er is geen erfbelasting, waardoor je grote vermogens kan doorgeven aan de volgende generaties. Dat leidt tot toenemende maatschappelijke ongelijkheid.

Het systeem kent nog kwetsbaarheden. Zo’n pensioenfonds is sterk afhankelijk van de aandelenmarkt. Historisch is de opbrengst op lange termijn bijna gegarandeerd, maar er zijn veel financiële schokken over een 40-jarige loopbaan. Tijdens de Covid-19 pandemie zagen we hoe de initiële beursdaling mensen dwong hun pensionering uit te stellen tot hun individuele fonds wat gerecupereerd was. Dat gebeurde natuurlijk snel toen de centrale banken de rente verlaagden.

Kan België de overstap maken naar een Australisch model? Waarom niet.

Dat zou betekenen dat we werkgevers- en werknemersbijdragen van zo’n 10 procent aan individuele pensioenrekeningen verplicht maken. Tijdens een periode van 15 à 20 jaar zou de overheid het traditionele pensioenstelsel geleidelijk afbouwen, terwijl tegelijk individuele pensioenrekeningen worden opgebouwd, waardoor werknemers persoonlijke pensioenbesparingen kunnen verzamelen die kunnen worden geïnvesteerd.

Dat zou zorgvuldige wetgeving vereisen om de huidige gepensioneerden te beschermen, belastingvoordelen te creëren voor zowel werkgevers als werknemers, en een strikt regelgevend kader te ontwikkelen voor het beheer van individuele pensioenrekeningen met lage kosten en sterke governance-standaarden.

Durven we de Lee Kuan Yew in onszelf naar boven te halen en opnieuw te beginnen? Als we op lange termijn de pensioenen betaalbaar willen houden voor een verouderende bevolking, is er wellicht geen beter model dan het Australische.