Drie paradoxale ‘nuttige stemmen’ in de Franse verkiezingen

De oorlog in Oekraïne heeft de Franse verkiezingscampagne midscheeps geraakt: de hoop van de PS en LR om hun verloren kiezers terug te halen, is tevergeefs gebleken. Wie Poetin (in het verleden) steunde, is niet gekelderd. En het Macron-of-de-chaosargument veroorzaakte een druk naar een nuttige stem: Macron, de veilige keuze.

Kiezers kunnen in 2020 perfect voor Anne Hidalgo (PS) stemmen voor de mairie in Parijs, in 2021 voor Valérie Pécresse (LR) voor de région en in 2022 weer voor Emmanuel Macron als president. De lokale en regionale dominantie van deze partijen is blijkbaar verenigbaar met nationale atrofie. 

De groei van extreemrechts (30% voor Marine Le Pen en Eric Zemmour) is volgens Les Républicains (LR) en de PS te wijten aan Macron. Toch is dat zeker ook op het conto te schrijven van het veranderde medialandschap. Tycoon Vincent Bolloré, vroeger bevriend met Nicolas Sarkozy, kocht Canal +, de nieuwszender iTélé (nu CNews) en de radiozender Europe 1 (voorheen centrumrechts georiënteerd) om een permanente opiniestorm te genereren rond veiligheid en identiteit. Wie dat wil stoppen, kiest voor het centrum. 

Les Républicains zijn op die manier dubbel het kind van de rekening. Pécresse heeft ‘les trois droites’ (Macron/Fillon/Le Pen-Zemmour) niet kunnen bijeenvegen. Tegenover de 20 procent van François Fillon in 2017 is haar 4,8 procent een vernedering. Burgerlijke bolwerken als Fontainebleau, Compiègne, Neuilly, de badplaats La Baule-Escoublac (waar Pécresse een villa heeft) of Versailles (waar ze woont) stemden massaal voor Macron. 

Nuttige stem

De extreemlinkse Jean-Luc Mélenchon leek zondagnacht Le Pen te kloppen. Zijn 22 procent overtreft alle verwachtingen (hoewel we nog een eindje van de 26 procent van Ségolène Royal in 2007 of de 28 procent van François Hollande in 2012 zitten). In het Île-de-France bereikte Mélenchon de eerste plaats met 30 procent en rolde hij de socialistische en communistische burchten op. In Evry (een PS-bolwerk) haalt Mélenchon de volstrekte meerderheid (50,01%). In Saint-Denis gaat het naar twee derde (61%). Uit sommige banlieues komen berichten over een hogere opkomst dan gebruikelijk.

Als de nuttige stem voor Mélenchon echt wil renderen in de Vijfde Republiek, moeten de linkse kiezers in juni, bij de parlementsverkiezingen, terugkeren. In 2017 verschrompelde La France Insoumise, de partij van Mélenchon, na de presidentsverkiezingen: 11 procent van de uitgebrachte stemmen, 17 zetels op 577 (3%). Zonder overwinning in juni blijft de ‘recomposition’ van links rond Mélenchons beweging een vluchtig moment. Het behoeft weinig uitleg dat de PS (7,4%) en Europe Ecologie Les Verts (4,3%) minstens hun score van toen moeten evenaren. 

Aaibare Le Pen

De kandidatuur van Eric Zemmour werd onder andere ondersteund met het argument dat Marine Le Pen zich in 2017 belachelijk had gemaakt in het debat tussen de twee rondes in. Burgerlijke, gegoede kiezers zouden hun spaargeld niet veilig achten bij een incompetente politica die poneerde dat een aparte munt voor interne Franse circulatie naast de euro leefbaar zou zijn. Zemmour stelde onversneden dat hij een ander soort kiezers naar het ‘nationale’ kamp kon brengen en dat Le Pen hopeloos zou blijven ploeteren in een volkser electoraat.

Wellicht is deze operatie deels gelukt. De ineenstorting van de score van LR is omvangrijker dan de winst van Zemmour, maar het lijkt op veel plaatsen waarschijnlijk dat de onder Nicolas Sarkozy ingezette verrechtsing van het kernelectoraat van LR zich oncontroleerbaar heeft doorgezet. 

Wie de - relatief schaarse - politieke interviews en uitzendingen volgde, kon zich verbazen over het gemak waarmee Franse journalisten en opiniemakers (ook zij die traditioneel door Le Pens Rassemblement national als ‘bolsjevisten’ worden weggezet) het ‘aaibare’ en ‘zachte’ imago van Le Pen als een gegeven aanvaarden. Het slechte resultaat van het RN bij de regionale verkiezingen in 2021 werd toegeschreven aan Le Pens pogingen een centrumstandpunt in te nemen. Bijvoorbeeld over de laïcité, waar ze op een gegeven moment stelde dat de islam niet mocht worden gestigmatiseerd. Veel waarnemers stelden vast dat het kaderpersoneel van haar partij ontevreden was (een slechte uitslag leidt tot minder bezoldigde mandaten) en daarom naar Zemmour keek.

De greep van Le Pen op de Hauts-de-France, het noordwesten van Frankrijk grenzend aan België, blijft indrukwekkend (33,4%). Regiovoorzitter Xavier Bertrand (LR) had extreemrechts in 2021 nochtans verslagen. Zijn arsenaal aan sociale maatregelen (onder andere een brandstofcheque voor werknemers met een klein inkomen) leek een recept om de voormalige rode burcht uit de greep van extreemrechts te houden. In de praktijk lijkt Le Pen bij een volks electoraat (arbeiders, bedienden, inactieven) het best de aversie tegen het economisch liberalisme en de globalisering - of misschien beter een gebrek aan begrip en greep op het eigen leven - te ‘incarneren’.

De herverkiezing van Macron lijkt nipt te worden, omdat de reserves verschrompeld zijn. Toch lijkt de president de handen vrijer te hebben: LR en de PS zijn gepluimd, de eigen achterban heeft alles aan hem te danken. Wie kan in juni de door extra overlopers verbrede presidentiële partij van een meerderheid in de Assemblée houden?