De Wever heeft code van Vlaams Belang gekraakt

Partijen kunnen diverse strategieën toepassen om te concurreren met een sterke radicaal-rechtse partij. De N-VA koos in de afgelopen verkiezingscampagne uitdrukkelijk voor een tactiek van ‘disengagement’. Die combineerde drie cruciale elementen: negeren, isoleren en stigmatiseren.

De N-VA negeerde bewust het migratiethema, waarvan het Vlaams Belang de belangrijkste eigenaar is. Hoewel de N-VA al jaren de migratiestandpunten van het Vlaams Belang overneemt, probeerde ze tijdens de campagne de zichtbaarheid van de politieke agenda van radicaal-rechts te beperken.

Dat combineerde de N-VA met een beproefde tactiek: met ‘Vlaamse welvaart’ consistent het eigen socio-economische programma naar voren schuiven. Zo verlegde de partij de aandacht naar de eigen sterktes, terwijl de zwaktes - door het gebrek aan aandacht voor het Vlaamse niveau - naar de achtergrond verdwenen. Zo kon de N-VA, met gerichte aanvallen op het bilan van Vivaldi, de rol van voornaamste federale oppositiepartij belichamen en verzilveren.

‘Als je me als politicus vraagt: voel je je verwant met die partij en zou je er een regering mee vormen? Dan is het antwoord carrément nee’, zei Bart De Wever in het VRT-programma 'Eerste keus'. De uitsluiting van het Vlaams Belang als coalitiepartner maakte een stem voor die partij nutteloos. Het was een kantelpunt, waardoor de vraag niet meer herhaaldelijk werd gesteld. Dat is een cruciaal verschil met Nederland, waar de VVD in november de deur voor de PVV van Geert Wilders openzette door een realistisch perspectief op regeringsdeelname te bieden. Kiezers verkiezen een partij die effectief is. Ze willen het gevoel hebben dat ze via hun stem impact kunnen hebben op het politieke proces.

Mogelijk heeft de uitsluiting ook potentiële kiezers naar het Vlaams Belang gejaagd. Maar dat woog niet op tegen de stemmen die de N-VA heeft gewonnen door een zorg weg te nemen van centrumkiezers die vreesden voor een Vlaamse regering met radicaal-rechts.

Tot slot zette de N-VA het Vlaams Belang weg als een extremistische partij, die niet bereid is tot compromissen en onvoldoende aanvaardbaar is als coalitiepartner. De oplossingen van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken om Vlaamse onafhankelijkheid te realiseren werden door De Wever geridiculiseerd. De standpunten van het Vlaams Belang over de holebi- en transgendergemeenschap werden door tegenstanders gretig aangegrepen. Ook de zweem van corruptie en associatie met buitenlandse regimes waren mogelijk een brug te ver.

Van Grieken gaf geen teken van een mildere opstelling, waardoor hij zichzelf de facto uitsloot. Dat bood andere partijen de munitie om Vlaams Belang te ontmaskeren en stigmatiseren. De opstelling van het Vlaams Belang schrikte meer gematigde kiezers, die het nodig heeft om zijn electorale vijver te verbreden en verder te stijgen, af.

Herkansing in oktober

De drieledige strategie heeft, minstens bij een deel van het electoraat, de legitimiteit en effectiviteit van het Vlaams Belang aangetast. Tegelijk maakte ze de N-VA een aantrekkelijke keuze voor de zwevende centrumrechtse kiezer. De N-VA won op rechts de strijd om de strategische stem.

Toch moeten we opletten voor al te veel euforie over de uitslag van het Vlaams Belang. Het succes van een strategie moet altijd op lange termijn worden geëvalueerd. De kaarten liggen nog altijd erg gunstig voor het Vlaams Belang. De partij is de grootste in bijna de helft van de Vlaamse gemeenten en zet haar lokale verankering voort. Die electorale slagkracht verleent haar wel degelijk instrumenten om te wegen op het beleid.

Dat er wellicht geen Vlaamse regering met het Vlaams Belang komt, betekent evenmin dat de partij niet effectief kan zijn. Integendeel, het overnemen van zijn migratiestandpunten door andere partijen - van Vooruit tot CD&V - werkt normalisering in de hand, door ze een acceptabel onderdeel te maken van het alledaagse politieke discours. Bovendien zullen de toekomstige regeringen een strikter migratie- en integratiebeleid centraal zetten om Vlaams Belang-kiezers tegemoet te komen. Het Vlaams Belang hoeft niet toe te treden tot een regering om invloed uit te oefenen.

In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober kan het Vlaams Belang in zijn geliefkoosde rol als oppositie- en zweeppartij blijven zitten en van aan de zijlijn kritiek leveren op de onderhandelingen en de regering van lopende zaken. De Wever riep op om ook lokaal geen coalities met het Vlaams Belang te sluiten. De vraag is of dat houdbaar blijft als de partij in veel gemeenten de grootste is en monstercoalities moeten worden gesloten om ze uit het bestuur te houden. De nieuwe spelregels geven de lijsttrekker van de grootste partij twee weken exclusief initiatiefrecht. De mogelijkheid dat in oktober alsnog het cordon sanitaire breekt, is nog niet volledig verdwenen.