De eurokritische en protectionistische wind zal niet gaan liggen

Door Martin Visser, nieuwscoördinator en columnist van De Financiële Telegraaf

De verkiezingen hebben een binnenlandse dynamiek, maar vinden niet geïsoleerd plaats. Premier Mark Rutte (VVD), die nipt op kop staat in de peilingen, wees daar eerder deze week op. Hij waarschuwde voor ‘een verkeerde soort populisme’, doelend op zijn grote rivaal Geert Wilders van de Partij voor de Vrijheid (PVV). Als Wilders wint, vreest Rutte dat de dominosteentjes in Europa blijven vallen. Hij ziet de Nederlandse verkiezingen als kwartfinale, de Franse als halve finale en de Duitse als finale.

Voor voorstanders van het Europese project is dat een nachtmerriescenario. Wilders, Marine Le Pen (Front National) en Frauke Petry (AfD) zijn uitgesproken anti-Europees. Maar het grote verschil tussen de verkiezingsstrijd in Nederland en die in Frankrijk is dat de kans dat Wilders aan de macht komt zowat nihil is. Ook als zijn PVV vandaag de grootste partij wordt, kan hij geen coalitieregering vormen. In Nederland worden geen premiers gekozen. Frankrijk daarentegen kiest zijn president rechtstreeks.

Waarden en identiteit

Maar een verkiezingswinst van Wilders kan consequenties voor Europa hebben. Het electorale momentum dat al geruime tijd in het voordeel van anti-Europese politici speelt, krijgt dan een verlenging. In die zin is de beeldspraak van Rutte over de Nederlandse ‘kwartfinale’ adequaat.

In de Nederlandse campagne gaat het overigens bijna niet over de EU en de euro. De thematiek komt voorbij, maar eerder als achtergronddecor van een breder onderwerp. Het grootste deel van de campagne gaat over de Nederlandse waarden en identiteit. De Nederlandse deelname aan de EU en de euro heeft daar mee te maken, maar het gaat ook over de vluchtelingencrisis en de achterblijvende integratie van minderheidsgroepen. Dat thema staat door Wilders op de politieke agenda.

Ruttes VVD koos voor de slogan ‘Normaal. Doen.’ (inclusief aanstellerige puntjes en hoofdletters). Dat is geen gewone fatsoenscampagne, ze is gericht tegen etnische minderheden die zich niet willen aanpassen aan de Nederlandse normen en waarden. Het christelijke CDA van Sybrand Buma heeft het thema ‘waarden’ succesvol opgepakt, in lijn met oud-premier Jan Peter Balkenende die jaren geleden het herstel van normen en waarden propageerde. Zelfs de sociaaldemocratische PvdA van vicepremier Lodewijk Asscher probeert een graantje mee te pikken en pleit voor ‘progressief nationalisme’, om de roep om protectionisme een positief sausje te geven.

Breed palet

De uitkomst van de verkiezingen is onzeker. Velen rekenden op een tweestrijd tussen Rutte en Wilders, maar die bleef uit. Ze staan samen aan kop, maar zeker drie andere partijen zitten hen op de hielen. Het eindresultaat kan een breed palet aan middelgrote fracties zijn. Dat belooft een ingewikkeld formatieproces te worden.

Ook al wint Wilders niet, dan nog kan er een andere politieke wind waaien in Nederland. Niet uitgesproken eurosceptisch, maar eurokritisch. De zorgen van veel Nederlanders over de uitdijende macht van de EU zijn aangekomen bij veel partijen, ook de Europagezinde. Dat is voor regerende politici een worsteling, want hoe hou je zowel het thuisfront als de Europese collega’s tevreden?

Een voorzichtig protectionisme wordt niet meer geschuwd. De pogingen om het telecombedrijf KPN, het postbedrijf PostNL, het voedingsconcern Unilever en het chemiebedrijf Akzo Nobel over te nemen hebben bij veel politici een beschermingsinstinct opgeroepen. Zelfs de liberale VVD gaat daarin mee.

Wat als Wilders wint? Het initiatief voor de formatie van een regering ligt in eerste instantie bij hem. De uitkomst waarbij hij alsnog geen coalitie vormt en de nummer twee de premier levert, is in de Nederlandse geschiedenis eerder voorgekomen. Maar het is uitzonderlijk.

De jongste dagen heeft Rutte alsnog de wind in de zeilen, geholpen door de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Ruttes scherpe optreden tegen de Turkse regering legt hem geen windeieren. Dit weekend voorkwam hij publieke optredens van Turkse ministers in Nederland. Prompt werden de politieke rijen gesloten. Ook een grote meerderheid van de Nederlanders steunt Rutte. De Turkijerel past perfect bij de assertievere houding tegenover het buitenland die veel Nederlanders van hun politici verwachten.

De peilingen wijzen Rutte vooralsnog als winnaar aan. Maar voorspellen blijft gevaarlijk. Het brexitreferendum en de verkiezing van Trump hebben geleerd hoe onbetrouwbaar peilingen kunnen zijn.