De balie is essentieel voor justitie

Volgens de advocaat Stijn Verbist (De Tijd, 18 maart) zijn de Ordes van advocaten en de Orde van Vlaamse balies (OVB) overbodig. De balies zouden zich kenmerken door machtsconcentratie en autocratisch bestuur, en evidente basisbeginselen van de rechtstaat met de voeten treden.

De vragen die de auteur over de baliestructuren stelt, stelde ik me voor ik erin actief was ook. Het zijn vragen waarover verstandige mensen van mening kunnen verschillen. Mijn antwoord is echter diametraal tegengesteld aan dat van mijn confrater. Samengevat: de Orde is onontbeerlijk voor een onafhankelijke advocatuur en dus voor de rechten van verdediging. De balie is een hoeksteen van de democratische rule of law.

Hoewel ik een gevulde carrière heb gehad in de zogenaamde zakenadvocatuur, die gewoonlijk weinig uitstaans heeft met de Orde, besliste ik net daarom me te engageren voor het beroep dat me zo dierbaar is. Eerst in de tuchtraad van beroep, dan als stafhouder in Brussel, en nu als voorzitter van de OVB.

De vraag naar de bestaansreden van de Orde is niet nieuw. Meer nog, haar opheffing is al uitgetest. Verbist schrijft terecht dat de Franse revolutionairen de Orde van advocaten afschaften. In één beweging hieven ze ook het pleitmonopolie op in 1790. Iedereen mocht zich laten bijstaan door een défenseur officieux, zonder vereiste van beroepskennis of ethische kwaliteit.

Misbruik en incompetentie

Wat aan de aandacht van mijn confrater ontnapt, is dat dit n’importe qui uitmondde in n’importe quoi. Misbruik en incompetentie waren legio. Rechters smeekten om de terugkeer van de advocatuur. Napoleon begreep feilloos dat als hij de balie zou laten herrijzen, er een tegenmacht zou ontstaan, die zou pleiten tegen de macht. De gedachte vervulde hem met afschuw.

Toch ging de keizer overstag in 1804, amper 14 jaar na de opheffing. Hij voerde het tableau van advocaten weer in. Tegen de Orde zelf verzette hij zich nog, maar Vrouwe Justitie kon niet werken zonder balie. De advocaten en hun Orde waren terug in 1810, om niet meer te verdwijnen.

Sindsdien zou de balie volgens mijn confrater geen noemenswaardige evolutie hebben gekend. Als hij bedoelt dat de onafhankelijkheid, de professionele integriteit en het beroepsgeheim centraal zijn blijven staan, heeft hij gelijk. Wij mogen hopen dat dat zo blijft.

Als mijn confrater echter wil zeggen dat de beroepsuitoefening en de Orde niet zijn geëvolueerd, dan spreekt alles hem tegen. De balieregels muteren constant. Iedereen kent de vlucht die de advocatuur nam met de specialisatie van advocaten, de komst van internationale of multidisciplinaire kantoren en hun grensoverschrijdende mobiliteit. De balieregels hebben dat mogelijk gemaakt. Die evolutie gaat in sneltempo door.

Die professionalisering trekt zich door naar de Ordes. Zij hebben stafdiensten en een state-of-the-art-IT-omgeving. Balies zijn gefuseerd omwille van schaalvoordelen. In 2001 ruimde de Nationale Orde de plaats voor twee communautaire Ordes. De daadkracht en de efficiëntie zijn sterk toegenomen. Dat zijn maar enkele voorbeelden.

Is er sprake van machtsconcentratie zonder eerbied voor de beginselen van de rechtstaat? Die stelling slaat mij met verstomming. De stafhouders worden jaarlijks verkozen en blijven maximaal twee jaar aan. De verkiezing voor de algemene vergadering van de Orde vindt om de twee jaar plaats. Elke advocaat heeft stemrecht. Kandidatuurstelling is vrij. Wie niet met beslissingen van de Orde instemt, weet wat hem te doen staat, maar moet natuurlijk wel verkozen raken.

Arbiter

En dan die als ‘autocratisch’ bestempelde stafhouder. Dat is de wettelijk ingestelde arbiter van de balie: een onontbeerlijke figuur in zo’n contentieuze omgeving. Maar arbiter wil niet zeggen arbitrair. Zijn beslissingen steunen op een gevestigde praktijk en kunnen worden aangevochten.

De stafhouder is ook degene die advocaten verwijst naar de tuchtraad, een onafhankelijk rechtscollege. Wie niet kan leven met een tuchtbeslissing, gaat in beroep en daarna in cassatie. De procedure verloopt met het grootste respect voor woord en wederwoord: het omgekeerde van autocratie.

Bij dit alles is de slotvraag: welk alternatief is er voor de Orde, als ze niet bestond? Staatstoezicht misschien? Die formule is ook proefondervindelijk uitgetest, gelukkig niet bij ons. Wie gelooft dat zijn rechten beter worden verdedigd door advocaten onder staatstoezicht, mag zich melden.