Biden is existentieel voor de Europese Unie

De verkiezingsoverwinning van Joe Biden heeft ook in Europa een golf van opluchting en enthousiasme opgewekt. Spannend is het evenzeer. Wie zal hem als eerste mogen ontvangen? De Duitse bondskanselier Angela Merkel? Of kiest Biden voor Ierland, waar een deel van zijn roots liggen? Rome is evengoed een optie omdat het van Kennedy geleden is dat een katholieke politicus aan het hoofd stond van de Verenigde Staten. De race is open.

Europees Raadsvoorzitter Charles Michel heeft een eerste zet gedaan door de nieuwe Amerikaanse president al voor de inauguratie virtueel te willen ontvangen, in afwachting van de echte rode loper die in Brussel wordt uitgerold. Intussen is het bon ton om de continuïteit en de blijvende verschilpunten met Washington te onderstrepen. Staat er met de nakende machtswissel dan zo weinig op het spel voor de Unie?

In de eerste plaats snakken veel Europese toppolitici naar de good old days van de diplomatie waarin discretie, respect, expertise en bovenal voorspelbaarheid vooropstonden. De straatvechter Donald Trump was zowat de verpersoonlijking van het absolute tegendeel. Zo zijn weinigen vergeten dat zijn eerste Europese gast de grofgebekte brexitaanstoker Nigel Farage was. Samen op de foto in de gouden lift van de Trump Tower was een regelrechte middelvinger richting de EU. En hoe Trump tijdens een NAVO-top in Brussel de eerste minister van Montenegro uit de weg duwde, blijft bij velen op het netvlies gebrand.

Met de komst van Biden zal het stijlverschil bijzonder groot zijn, luidt de algemene verwachting. Bovendien staat hij bekend om zijn jarenlange ervaring en zijn oprechte interesse in buitenlandse aangelegenheden, naast zijn voorliefde voor een sterk trans-Atlantisch partnerschap. Niet voor niets declameerde Biden in november 2019 tijdens een toespraak op de Veiligheidsconferentie in München, de jaarlijkse hoogmis van de Amerikaans-Europese betrekkingen: 'We will be back.' De protocoldiensten mogen dus opgelucht ademhalen en de diplomaten kunnen zich aan beide zijden van de Atlantische Oceaan opmaken voor het klassieke repertoire.

Blijde intrede

Beleidsmatig komt er met de blijde intrede van Biden in Europa eveneens een terugkeer naar betere tijden. Het klimaatakkoord van Parijs, de niet-benoeming van arbitragerechters bij de Wereldhandelsorganisatie, de strikte naleving van de Goede Vrijdagakkoorden over Noord-Ierland na de brexit, de importtarieven op staal en aluminium: het zijn maar enkele van de talrijke voor de EU cruciale dossiers waar Brussel hoopvol wacht op het snel ongedaan maken van de blokkeringen uit het Trump-tijdperk.

De sterke gerichtheid op Azië van de VS en de nadruk op de eigen financiële bijdrage in militaire veiligheidskwesties zal evenwel niet verdwijnen. Die dateren van de Obama-periode, dus toen Biden vicepresident was. Emmanuel Macrons ‘strategische autonomie’ is niet van de tafel, want Europa zal steeds meer zijn eigen boontjes moeten doppen. Maar de methode om verschillen in beleidskwesties te beslechten zal wel drastisch verschillen. Gedaan met de eenzijdige Twitter-oekazes. In de plaats komen opnieuw intense bilaterale contacten en een herwaardering van multilaterale onderhandelingen. Dat laatste is cruciaal voor de EU. Brussel heeft voor de goede werking van internationale instellingen op wereldvlak de steun van Washington broodnodig. Tegelijk is dat voor Europa ook een existentiële kwestie. Per slot van rekening is de EU zelf zo’n multilaterale organisatie.

Wellicht is dat het ware belang van de overwinning van Biden. Ze bevestigt de EU in wat ze in wezen is: een politiek systeem van soevereine staten die door intense samenwerking trachten het eigen samenlevingsmodel - the European way of life - te vrijwaren in een steeds sneller veranderende en groter wordende wereld. Die constructie is op meerdere vlakken broos en een garantie op duurzaam succes is er zeker niet. Steun vanuit Washington is dus net zoals in de begindagen van het Europese integratieproces cruciaal. Zeker als de VS zelf een voorbeeldfunctie vervullen: als federaal model met zijn checks-and-balances, als diverse en multi-etnische maatschappij, en bovenal als democratische rechtsstaat en baken tegen autoritarisme.

Dat naast China, Rusland en Turkije ook enkele EU-lidstaten mogen fluiten naar een uitnodiging voor de fameuze Democracy Summit die gastheer Biden wil organiseren, zal niet alleen de interne verdeeldheid en zwakte maar hopelijk ook het potentieel en de aantrekkingskracht van de Unie onderstrepen. Stuur de landen voor die teambuilding allemaal naar Philadelphia (Pennsylvania): de stad waar de wieg van de Verenigde Staten staat en waarvan de kiezers de verkiezingen hebben doen kantelen naar Biden.

Steven Van Hecke, hoofddocent Europese en vergelijkende politiek, KU Leuven