Baudet steekt Nederlands verstandshuwelijk spaak in het wiel

In Nederland heeft zich een aardverschuiving voorgedaan. Toen het land woensdagavond naar bed ging was de nieuwe partij Forum voor Democratie (FvD) van Thierry Baudet de grote winnaar van de verkiezingen, maar de liberale VVD van premier Mark Rutte nog wel de grootste. Toen Nederland gistermorgen wakker werd, bleek Forum voor Democratie alsnog de grootste.

Thierry Baudet, de leider van Forum voor Democratie, is een ongepolijste durfal. Hij is een bijzonder politicus. Populistisch, maar ook elitair en academisch. Zijn oeverloos durende overwinningstoespraak op de verkiezingsavond leverde hem hoon op op de sociale media. In die speech ging hij tekeer tegen de zittende macht, maar de toespraak viel op door het grote en verheven taalgebruik. Zijn openingszin was: ‘De uil van Minerva spreidt zijn vleugels bij het vallen van de avond.’

Baudet is een rechtse populist die niet zo gemakkelijk in een hokje te plaatsen is. Bij de jongste parlementsverkiezingen in 2017 kwam hij vanuit het niets met twee zetels de Tweede Kamer binnen. Nu is hij bij de Provinciale Statenverkiezingen ineens de allergrootste en laat de premier zelfs achter zich. Dat is van grote politieke betekenis, want in de provincies worden de senatoren verkozen. De regering-Rutte III verliest zijn kleine meerderheid in die Senaat en zal dus op zoek moeten naar samenwerking. Over rechts met Baudet of over links met de sociaaldemocratische PvdA of de klimaatpartij GroenLinks.

Deels haalt Forum voor Democratie zijn winst bij de PVV van Geert Wilders. Maar dat is zeker niet het hele verhaal. De winst van FvD is aanzienlijk groter dan Wilders’ verlies. Ook conservatieve partijen als de VVD en het christendemocratische CDA verliezen aan Forum. Baudet verzamelt stemmen van teleurgestelde Nederlanders die op deze manier een krachtig signaal over het draagvlak voor de regerende coalitie uitsturen.

Na de parlementsverkiezingen was het al niet gemakkelijk om een coalitie te vormen. Naast de VVD van Rutte schoven het CDA, de liberale partij D66 en de confessionele ChristenUnie aan. Het was lang geleden dat in Nederland met meer dan drie partijen moest worden geregeerd. Maar het moeizaam tot stand gekomen verstandshuwelijk werkte redelijk goed, al is van echte liefde geen sprake.

Klimaatbeleid

Nu steekt deze verkiezingsuitslag een spaak in het wiel. Dat zet mogelijk een rem op de hervormingsdrift van Rutte. Hij wil graag met zijn regering ‘het groenste kabinet ooit’ vormen. De winst voor GroenLinks wijst erop dat veel Nederlanders dat steunen en via hun stem de regering scherp willen houden. Maar de nog veel grotere winst van Forum voor Democratie wijst exact de andere kant op. Terwijl Wilders zijn positie steeds markeerde door de islam voortdurend hard en scherp aan te pakken, heeft Baudet een veel bredere agenda, en daarin sprong de laatste maanden zijn aversie tegen het klimaatbeleid eruit.

Wilders en Baudet delen hun afkeer van de Europese Unie. Ze willen beiden dat Nederland uit de euro en uit de EU stapt. Volgens opiniepeilingen is daar in Nederland geen meerderheid voor te vinden. Dus met die wens zal de huidige regering niets doen. Wel zal het een verdere aanmoediging zijn voor het kabinet om een kritische Europese partner te blijven.

In Europa zal dat op begrip kunnen rekenen. Want de Nederlandse aardverschuiving is verre van uniek. Tal van Europese politieke partijen zien hun electorale basis verdwijnen. Neem Frankrijk, waar Marine Le Pen tweede werd met haar Front National en waar een gloednieuwe beweging En Marche! in de persoon van Emmanuel Macron de president leverde. De Britten hebben hun eigen worsteling met de politieke flanken, Italië heeft een populistische regering van een linkse en een rechtse partij, en Griekenland wordt alweer enkele jaren bestuurd door Syriza, een buitenstaander die de gevestigde orde aan de kant schoof.

Ook in Nederland zijn een paar conclusies te trekken. Eén: regeringsverantwoordelijkheid opnemen loont niet meer. Wie compromissen sluit, maakt zich onpopulair. Het geduld van de kiezer is erg beperkt. Twee: kiezers accepteren het niet langer dat ze nog altijd niet meeprofiteren van de economische winsten, terwijl grote bedrijven dat wel doen. Drie: grote maatschappelijke veranderingen rond immigratie, klimaat en technologie zijn voor veel mensen bedreigend. Uit pure wanhoop zoekt een pak mensen dan zijn heil bij politici die zich afficheren als antiestablishment. Of die politici iets voor hen kunnen betekenen? Dat is zeer de vraag.

Nu is het aan Rutte om zijn vermaarde politieke behendigheid in te zetten. Hij zal zoeken naar wisselende coalities in de Senaat. Dan eens over links, dan eens over rechts. Baudet kan dan bewijzen of hij in staat is het politieke spel mee te spelen en te laten zien waar hij echt voor staat.