Laat die Spoetnik-vlieger niet zomaar opgaan

De Europese vaccinatiestrategie loopt mank. Het leek de voorbije dagen en weken paniekvoetbal in het Berlaymontgebouw. De strategie kwam te traag op gang, en vervolgens heeft de Europese Commissie zichzelf via allerlei manoeuvres extra op achterstand gezet. Na tal van onduidelijkheden over contracten werd de confrontatie met de westerse farmasector opgezocht. Die krijgt in mijn ogen niet de verdiende lof voor het huzarenstuk van het voorbije jaar.

Onderweg is men erin geslaagd het interne vertrouwen zwaar te schaden. Er ging veel respect en vertrouwen verloren: vanuit andere internationale spelers, intern in de Commissie, en - zo durf ik te vermoeden - ook vanwege de regeringsleiders. In een interview vergeleek voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen de lidstaten met speedboten en de EU met een tanker. Die beeldspraak lijkt me te kloppen, maar ik vul ze graag aan: los van het type vaartuig, tellen ook de kwaliteiten en de behendigheid van de kapitein, en de koers die hij of zij uitzet.

Intussen berichtte het medisch topvakblad The Lancet - tegen de verwachting in - dat het Russische vaccin Spoetnik V bijzonder effectief is. In de aanloop naar Valentijnsdag lijkt het Russische charmeoffensief hier en daar in Europa in vruchtbare aarde te vallen. Enkele EU-leiders breken openlijk een lans voor gebruik van het vaccin in Europa en ook bij ons zien experten mogelijkheden.

De veiligheid en effectiviteit van het vaccin onafhankelijk beoordelen is een taak voor het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMEA). Maar moeten we Spoetnik V louter virologisch benaderen? Ik denk van niet.

Het gebrek aan vertrouwen in Rusland en de mogelijke impact daarvan op vaccintwijfelaars is één zaak. Het is ook niet zo dat de EU geen alternatieven heeft. Er zijn al drie vaccins goedgekeurd door het EMEA en andere zijn op komst. Hopelijk zijn er lessen getrokken uit de voorbije weken en vinden die vaccins snel hun weg naar de samenleving. Maar de belangrijkste reden is van geopolitieke aard.

Wat blijft over van Von der Leyens ambitie om een ‘geopolitieke’ Commissie te worden? Midden in een ongeziene pandemie staat de Commissie niet alleen intern en in de EU onder druk, maar dreigt ze ook geopolitiek terrein te verliezen tegenover Rusland en China.

From Russia with love

Rusland is niet langer de grootmacht van weleer, maar houdt die schijn wel op. President Poetin is een meester in ‘soft power’. Van bij het begin van de coronacrisis stuurde Rusland (net als China) coronahulp uit in de vorm van medisch materiaal: ‘From Russia with love’. Daar werd toen knarsetandend op gereageerd, omdat het Westen maar al te goed beseft dat die hulp onderdeel is van een propagandamachine die een ander doel dient. Ook het Spoetnik-vaccin past in die strategie.

Nomen est omen, trouwens. Net als de satelliet Spoetnik ruim 60 jaar geleden moet het vaccin de macht en superioriteit van Rusland belichamen. Wil de EU de prijs voor die trofee betalen?

Het ultieme doel van de Russische president is helder: de EU, en bij uitbreiding het hele vrije Westen, destabiliseren en uit elkaar spelen. Het Russische vaccin is niets minder dan een geopolitiek oorlogswapen. En het lijkt te werken. Hongarije staat het vaccin toe met een spoedgoedkeuring. Ook Duitsland en Frankrijk willen de poort naar Moskou openhouden.

Navalny

Over de olifant in de kamer, Aleksej Navalny en de democratische oppositie, wordt gezwegen. Er worden wel wat spierballen getoond over sancties wegens de opsluiting van de Russische oppositieleider, maar een echte vuist maken de EU en de lidstaten niet. Zijn de belangen op de korte termijn te groot? De desastreuze trip van buitenlandcommissaris Josep Borrell - een Spaanse Catalaan die een derde land de les gaat lezen over politieke gevangenen, hoe cynisch kan het worden - maakte alles nog erger.

Zien de Europese leiders dan niet dat er ook wel wat paniek is in het Kremlin? Merken ze niet dat het draagvlak voor Poetin slinkt, dat het protest groeit, en dat Moskou naar steeds extremere middelen grijpt? Het risico is groot dat we de legitimiteit van Poetin dreigen te vergroten door het Spoetnik-vaccin in Europa in te zetten. Het spreekt voor zich dat Poetin die morele overwinning intern zal gebruiken bij de eigen bevolking. Dat hij vaccins te koop aanbiedt voor de eigen bevolking gevaccineerd is, zou vragen mogen oproepen.

De Commissie heeft al kansen laten schieten, ook op geopolitiek vlak. Getuige de gemiste opportuniteit voor samenwerking met de Amerikaanse regering-Biden in functie van een verdrag met China. Als de Commissie haar globale slagkracht wil verhogen en een verder verdeelde EU wil vermijden, moet ze samen met de lidstaten het hoofd koel houden. Dat de Unie nu maar eens focust op constructief en creatief samenwerken met producenten als Pfizer en Moderna om de productie en levering van vaccins zo snel mogelijk op te schalen. De excuses zijn op, en het spoor naar het Kremlin leidt meer dan waarschijnlijk naar een koude kermis.

Johan Van Overtveldt

Ex-minister van Financiën en voorzitter budgetcommissie Europees Parlement (N-VA)