Fel privacyprotest tegen EU-voorstel om kinderporno aan banden te leggen: ‘Droom van elke dictator’

Bij de vakministers van de lidstaten van de Europese Unie ligt donderdag een controversieel wetsvoorstel van de Europese Commissie op tafel: de Verordening ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen, door tegenstanders en privacyactivisten Chat Control genoemd.

In 2022 nam de Europese Commissie zich voor de strijd tegen kindermisbruik op te voeren door de onlineverspreiding van beelden ervan tegen te gaan. Brussel wou technologiebedrijven, zoals de Instagram- en WhatsApp-moeder Meta, verplichten zulke illegale content op te sporen en te melden. Probleem: meer en meer berichtendiensten zijn uitgerust met end-to-endencryptie, waardoor niemand het chatverkeer tussen gebruikers kan lezen, ook de technologiebedrijven niet.

De Commissie riep als oplossing het concept 'client-side scanning' in het leven. Dat houdt in dat elke smartphone software moet bevatten die gegevens al voor hun versleuteling scant op illegaal materiaal - CSAM of child sexual abuse material in het jargon. Ontdekt die software iets verdachts, dan zou de politie meteen gewaarschuwd worden.

Briefgeheim

Maar in heel Europa lopen privacyexperts storm tegen het systeem, dat Apple in 2021 al op eigen houtje probeerde in te voeren en later introk. Computerwetenschapper en comedian Jeroen Baert maakt op X de analogie met traditionele brievenpost. 'Bpost belooft je enveloppen niet open te maken, maar plaatst permanent een officier bij je bureau om brieven te bekijken voor je die in de enveloppe steekt. Als die officier de brief niet op voorhand mag lezen, mag Bpost hem niet versturen', zegt Baert.

Dinsdag ondertekenden 37 - overwegend Duitse - Europarlementsleden een open brief met bezwaren tegen het wetsvoorstel, dat de afgelopen maanden onder het Belgische voorzitterschap van de EU bijgeschaafd werd. Niet alleen zouden Europese burgers toestemming moeten geven voor de scanning van hun smartphone, het omstreden concept van 'client-side scanning' is in een herziening van het voorstel ook vervangen door 'uploadmoderatie'.

'Pure newspeak', zegt cryptograaf Bart Preneel. De gerenommeerde KU Leuven-professor wijst erop dat het achterliggende idee, dat de overheid de foto's en video's van haar burgers in de gaten houdt, overeind blijft. 'Het enige verschil is dat gebruikers toestemming moeten geven. Als je dat weigert, kan je geen berichten meer sturen met WhatsApp.'

Valspositieve cases

Meer ten gronde denkt hij dat het voorstel zijn doel zal voorbijschieten door een overdaad aan valspositieve cases. 'Het is niet veilig om elk beeld op elke telefoon te matchen met de volledige database met kinderporno, die meer dan een miljoen beelden bevat', zegt Preneel. Daarom zal de technologie terugvallen op hashes, cijferreeksen die beelden van kinderporno vertegenwoordigen die gecheckt werden door kinderbeschermingsorganisaties. 'Als die code matcht met de code van een foto op een smartphone, zal de gebruiker aangemerkt worden als een verdachte. Heel veel mensen zullen onterecht in de problemen komen en echte misdadigers zullen manieren vinden om het systeem te omzeilen.'

Ook het andere luik van het voorstel, waarbij de technologie met behulp van artificiële intelligentie op zoek gaat naar nieuwe - nog niet gekende - beelden van kindermisbruik, geeft hij weinig kans. 'Stel, je neemt foto's van je kinderen aan het zwembad. Daar is niets mis mee. Maar gaan we dan aan AI vragen om te beoordelen of sprake is van kinderporno? Dat kan niet werken.'

Hellend vlak

Los van het nobele doel de verspreiding van kinderporno tegen te gaan, tonen veel experts zich bezorgd over een hellend vlak, waarbij het recht op privacy in gevaar komt. 'Mensen denken dat Chat Control over een specifiek misdrijf gaat, maar dat is niet zo. Er wordt een beslissing gemaakt over hoe chatdiensten moeten werken. Als het plan aangenomen wordt, worden die bij wet geschikt gemaakt voor massasurveillance. Het kan voor elk doel gebruikt worden', zegt Matthew Green op X. Hij is professor computerwetenschappen aan de Johns Hopkins University in het Amerikaanse Baltimore.

'Het begint met kinderpornografie', beaamt Preneel. 'Zodra je zo'n systeem hebt om telefoons te checken, kan je er allerlei andere dingen aan toevoegen. Minder democratische regimes kunnen dit misbruiken om kritische inhoud op te sporen. Dit is de droom van elke dictator, en de Europese Unie gaat die verwezenlijken.'

Of het zo'n vaart zal lopen, valt af te wachten. Na de stemming volgen verdere onderhandelingen met het Europees Parlement en de Commissie om tot een finale tekst te komen. 'Het Belgische voorzitterschap wil snel een oplossing vinden. Maar waarom ze zo doorduwen is me compleet onduidelijk', aldus Preneel.

In een eerdere versie van dit artikel stond dat Europees Parlementslid Hilde Vautmans (Open VLD) mee onderhandelde over het wetsvoorstel dat bij de Raad van de Europese Unie op tafel lag. Zij onderhandelde echter over een alternatieve tekst in het Europees Parlement, waarin geen sprake is van scanning van versleutelde berichten.