Waakhond: ‘Keuzes Elia maakten energie-eiland 1,6 miljard euro duurder’

Het unieke prestigeproject, dat in 2021 door de regering-De Croo werd besteld, moest een kabelknooppunt worden om de stroom van nieuwe windparken aan land te brengen en elektriciteit uit te wisselen met het Verenigd Koninkrijk en Denemarken. Dat de kostenraming intussen is opgelopen van 2,2 tot 7,5 miljard euro is voor een groot deel ook toe te schrijven aan beslissingen die de hoogspanningsnetbeheerder Elia nam, zo concludeert de CREG.

‘Minstens 1,6 miljard euro van de vastgestelde kostenstijging kan direct worden gelinkt aan de (technische) keuzes die Elia unilateraal heeft gemaakt’, schrijft de energiewaakhond. Hij plaatst daarmee een kritische kanttekening bij eerdere verklaringen dat vooral de inflatie en een overbevraagde toeleveringsmarkt de prijzen voor hoogspanningsapparatuur omhoog hadden gejaagd. De vorige minister van Energie, Tinne Van der Straeten (Groen), hekelde dat 1,5 tot 1,8 miljard euro toe te schrijven viel aan de krappe markt voor gelijkstroominstallaties, waardoor de weinige leveranciers hun prijzen ongezien konden opdrijven.

Maar dit volstaat niet als uitleg, stelt de CREG. Onder meer beslissingen van Elia over het technisch ontwerp van de installaties en de keuze voor een zwaardere gelijkstroomkabel (2 in plaats van 1,4 gigawatt) maakten het project duurder. Elia bouwde ook grotere veiligheidsmarges in dan internationaal gangbaar is, klinkt het, én selecteerde niet de goedkoopste leverancier als ‘geprefereerde bieder’.

Jaarlijks 800 miljoen extra in factuur

Volgens de CREG ging Elia er bij de voorstelling van het project in 2021 ten onrechte van uit dat het de infrastructuur ter plekke op het eiland zou kunnen monteren. Als de netbeheerder had ingecalculeerd dat het prefabinstallaties van aan land ging moeten aanvoeren, dan zou het energie-eiland toen al minder gunstig zijn uitgevallen dan het gangbare alternatief met hoogspanningsplatformen.

Elia, dat als monopolist zijn investeringen mag doorrekenen in de stroomfactuur, heeft gaandeweg ontwerpkeuzes gemaakt zonder die voor te leggen aan de autoriteiten, zo klinkt het, en ‘zonder rekening te houden met de impact op de factuur van de consument’. Daardoor moest meer materiaal worden aangekocht dan voorzien, materiaal dat ‘strikt genomen niet noodzakelijk was’ om het beoogde energieknooppunt op zee te kunnen realiseren.

De CREG schat intussen dat jaarlijks 800 miljoen euro in plaats van 630 miljoen in de nettarieven zou moeten worden verrekend door de opgelopen kosten van het eiland. Voor een doorsneegezin betekent dat 34,40 euro per jaar extra op de elektriciteitsfactuur, terwijl de bijkomende kosten voor een grote industriële verbruiker in de miljoenen kunnen lopen.

Dan maar kleiner?

Na aanhoudende kritiek drukte Elia dinsdag formeel de pauzeknop in en besliste de miljardencontracten voor het laatste stuk gelijkstroominfrastructuur voorlopig niet te tekenen. Het wil eerst alternatieve scenario’s afwegen, al blijven volgens het netbedrijf de maatschappelijke baten van het oorspronkelijke plan opwegen tegen de geëxplodeerde kosten.

De CREG daarentegen acht het voor de consument gunstiger om over te schakelen op een kleiner eiland. In plaats van drie windparken (3,5 gigawatt) worden dan slechts twee windparken (2,1 gigawatt) ontwikkeld in de nieuwe Belgische Prinses Elisabeth-zone. En de stroomkabel Nautilus vanuit het VK zou rechtstreeks naar het Belgische vasteland lopen. Het zou toelaten de kosten van het eiland fors te reduceren en misschien ook om de ruwbouw minder groot te maken dan de voorziene zes hectare - ook al zijn de baggerbedrijven Jan De Nul en DEME al bezig met de productie van onderdelen.

De regering-De Wever heeft zich voorgenomen tegen eind maart knopen door te hakken. Dat Elia in de tussentijd een kruisverhoor mag verwachten in het parlement is duidelijk. N-VA-Kamerlid Bert Wollants noemt het rapport van de CREG ‘een zeer serieuze vingerwijzing’. ‘Dit ruikt heel fel naar een traject dat niet is verlopen zoals het moest.’

De CREG herhaalt tot slot dat Elia niet de nodige info verschafte om een gedegen controle te kunnen uitoefenen en dat die gegevens ook niet beschikbaar waren toen de vorige regering besliste het energie-eiland te bouwen. Elia, dat na de exit van Chris Peeters meer dan een jaar wachtte om Bernard Gustin aan te duiden als nieuwe CEO, ging ook maandenlang niet in op de vraag van de CREG om goedkopere alternatieven te onderzoeken.