De schenking van familiebedrijven kreeg een stevige boost toen vanaf 2012 geen schenkingsrechten meer moesten worden betaald voor de overdracht. Terwijl in 2011 amper 300 familiebedrijven werden geschonken, steeg dat aantal naar 1.591 in 2014. Maar sindsdien gaat het weer bergaf. Vorig jaar schonken slechts 797 bedrijfsleiders het familiebedrijf weg.
Waarom is dat belangrijk?
De vergrijzing treft ook het Vlaamse ondernemerslandschap. Drie op de vier werkgevers in ons land zijn familiebedrijven. 40 procent daarvan wordt door een 55-plusser geleid. Als zij niet over hun opvolging nadenken, dreigt hun zaak dood te bloeden of te worden stopgezet.
‘niet als krokodil blijven waken’
Toen Karel Dierick de 65 voorbij was, begon de dagelijkse stress van zijn verandabedrijf Miniflat hem parten te spelen. ‘Drie van mijn vier kinderen waren toen actief in het bedrijf’, vertelt hij. ‘Oorspronkelijk was het de bedoeling dat twee van hen het bedrijf gingen overnemen, maar een van hen zag het risico niet zitten. Uiteindelijk heeft mijn zoon Bert in 2014 het volledige bedrijf overgenomen.’ Dat daarbij geen schenkingsrechten moesten worden betaald, was uiteraard mooi meegenomen.
De overdracht gaf Dierick de tijd en het budget om zich met zijn andere, kleinere bedrijfjes bezig te houden die hij omschrijft als ‘uit de hand gelopen hobby’s’. Bij een nieuwjaarsdrink of een barbecue springt hij nog binnen bij Miniflat. ‘Als mijn zoon me nodig heeft, sta ik er. Maar ik wil niet als een krokodil blijven waken nu hij het roer in handen heeft. Ik ben tevreden dat de continuïteit van het bedrijf verzekerd is en drie van mijn kinderen er graag werken. Zij doen het op hun manier en dat is een goede zaak.’
Om dat scenario te vermijden, stimuleert Vlaanderen ondernemers op tijd na te denken over hun opvolging of een overname van het bedrijf. Een van de belangrijkste maatregelen is het nultarief bij de overdracht van het familiebedrijf.
Waarom schenken minder ondernemers hun bedrijf?
Steeds meer oudere ondernemers zien een verkoop als een alternatief voor een schenking, zegt Jozef Lievens van het Instituut voor het Familiebedrijf. ‘Er is veel geld in omloop en er wordt actief op familiebedrijven gejaagd. Terwijl in 2008 slechts 10 procent van de familiebedrijven een verkoop overwoog, is dat dit jaar gestegen naar 35 à 40 procent.’
Er zijn volgens Lievens bovendien nog veel familiebedrijven die niet weten dat ze hun bedrijf tegen een nultarief kunnen schenken. Nochtans bestaan er heel wat campagnes om ondernemers te informeren. Elk jaar is er een Week van de Bedrijfsoverdracht om ondernemers te sensibiliseren en in contact te brengen met experts. Oudere ondernemers worden zelfs rechtstreeks aangeschreven.
Volgens Vlaams Parlementslid Robrecht Bothuyne (CD&V) zijn de campagnes te algemeen. Hij noemt de daling onheilspellend en wil inzetten op specifieke sectoren . De pensionering van detailhandelaars is bijvoorbeeld een van de oorzaken van de commerciële leegstand. Door daarop in te spelen zou de Vlaamse regering meteen ook de leegstand in de handelscentra aanpakken.
De Vlaamse minister van Economie Philippe Muyters (N-VA) plant een onderzoek. Hij wil het potentiële economische verlies inschatten en nagaan hoe ervaren ondernemers zelf aankijken tegen hun opvolging.
Tot slot zijn er strikte voorwaarden voor wie het nultarief wil genieten. Volgend jaar worden enkele hinderpalen weggewerkt. Mogelijk wachten sommigen op die hervorming.
Wat verandert er?
Om aan de strikte voorwaarden voor het nultarief te ontsnappen, kiezen bedrijfsleiders er al eens voor om te schenken tegen het gebruikelijke tarief van 3 procent. Dat is nog altijd veel minder dan de belastingen die de kinderen moeten betalen als ze de aandelen in de onderneming erven. Die tarieven kunnen oplopen tot 27 procent.
Vanaf volgend jaar biedt het nieuwe wetboek vennootschappen meer mogelijkheden aan ondernemers om de aandelen in het bedrijf te schenken aan de kinderen en toch de controle te behouden.
Nu doen bedrijfsleiders een beroep op allerhande ingewikkelde juridische constructies om de teugels in handen te houden. Als de nieuwe regels van kracht worden, kan de bedrijfsleider zichzelf aanstellen als bestuurder en in de statuten bepalen dat hij niet door de aandeelhouders, zijn kinderen dus, kan worden afgezet.
Ook wordt het mogelijk om als schenker en oprichter de meerderheid van de stemmen in het bedrijf te behouden. De oprichter-schenker kan allerhande voorwaarden aan de uitoefening van de stemrechten koppelen. Hij kan bijvoorbeeld bepalen dat zijn aandelen altijd meer stemrechten opleveren dan de aandelen die hij later aan zijn kinderen schenkt.
Deze daling is onheilspellend.
Voorts bieden de nieuwe regels de mogelijkheid om het gros van de aandelen aan de kinderen te schenken en toch het grootste deel van de winst op te strijken, een alternatief voor de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik. Tot slot maakt de nieuwe wetgeving het mogelijk de exit van niet-geïnteresseerde kinderen of kinderen die willen cashen te versoepelen.
Naast het vernieuwde vennootschapsrecht kan ook het nieuwe erfrecht, dat op 1 september van kracht wordt, soelaas bieden. Voor de oprichter van een familiebedrijf wordt het in theorie mogelijk een groter deel van zijn vermogen aan een van zijn kinderen te schenken. Zo kan hij het gros van de aandelen in het familiebedrijf schenken aan een van de zonen of dochters die het bedrijf zal voortzetten.
