De grote kookpot van Hoboken

Wist u dat uit 35.000 weggesmeten mobieltjes 350 kilo koper, 1 kilo goud en 150 gram palladium te puren valt? Daar heb je wel een ‘oven’ van formaat voor nodig. De grootste van die smelters, die ’s werelds grondstoffen van uitputting moeten vrijwaren, staat ironisch genoeg in de ooit zo verguisde Hoboken-site van Umicore, die nu dagelijks uit duizend ton ‘afval’ 17 metalen raffineert.

‘Sloefkes aan AUB. Controlezaal juist gepoetst’, prijkt in grote letters op de deur van de controlekamer van de 15 meter hoge smeltoven in de recyclagefabriek van Umicore in Hoboken. Binnen turen vier mensen op schermen.

Ze controleren of het afval dat via een trechtervormige buis in de enorme smeltoven gaat, wel op een correcte manier en via het juiste chemische proces wordt gesmolten. Elk materiaal heeft een ander recyclageproces nodig. Ze sturen bij waar nodig.

De smelter is het hart van de 116 hectare grote site langs de Schelde. Meer dan 125 jaar geleden begon Umicore - toen nog Union Minière - in Hoboken met de raffinage van zilver uit lood. Honderd jaar lang lag de focus op de raffinage van primaire grondstoffen zoals loodertsen. In de jaren tachtig en negentig wendde de zwaar vervuilende fabriek het roer om zich te concentreren op de recyclage van edelmetalen uit complexe materialen. Sinds 1995 investeerde Umicore 600 miljoen euro in de site.

Nu heeft Umicore in Hoboken de grootste recyclagefabriek van edelmetalen ter wereld. Die ‘bovengrondse mijn’ zoals The New York Times de site ooit omschreef, is het goudhaantje van de groep. Met 14 procent van het ingezette kapitaal en 16 procent van het personeel voor 28 procent omzet was recyclage - inclusief de goud- en zilverrecyclagefabrieken in onder meer Duitsland - vorig jaar goed voor 57 procent van de bedrijfswinst.

Momenteel loopt een investeringsprogramma van 100 miljoen euro om de capaciteit van Hoboken met 40 procent te verhogen. De eerste fase is achter de rug. Maar dat is zeker niet het eindpunt, benadrukt Hugo Morel, topman van alle recyclageactiviteiten van de groep.

Hoboken verwerkt meer dan 200 soorten ‘grondstoffen’: industrieel afval afkomstig van zink-, koper- en loodsmelters tot katalysatoren van olieraffinaderijen, autokatalysatoren, fotografisch afval, brandstofcellen en elektronisch afval van computers, tablets en gsm’s. Elektronisch afval, het rijkste product, is goed voor 10 procent.

‘De smelter is eigenlijk een grote kookpot’, zegt fabrieksdirecteur Luc Gellens, ‘waarin we het koper en een reeks edele metalen scheiden van het lood en andere niet-edele metalen.’

‘Je kan je dat proces voorstellen als een Irish coffee’, legt een ingenieur uit. ‘We spuiten zuurstof in de massa. Sommige stoffen maken een verbinding met zuurstof, andere niet. Wat zich met zuurstof bindt, vormt een lichtere laag, die bovenaan gaat drijven.’ Nadien wordt de ‘gesmolten brij’ van edelmetalen in de chemische fabriek verderop door andere chemische reacties gescheiden en verwerkt tot korrels, poeder of staven.

Stofvervuiling vermijden

De oven verwerkt een 350.000 ton grondstoffen per jaar of een 1.000 ton per dag. Daaruit worden 100.000 ton metalen gerecycleerd. Zo levert de recyclage van 35.000 mobiele telefoons (3 ton materiaal) exclusief de oplaadbare batterijen ongeveer een kilo goud, vijf kilo zilver, 150 gram palladium en 350 kilo koper op. Het plastic wordt gebruikt als brandstof. Uit computerprintborden kan tot 250 gram goud per ton worden gewonnen, uit mijnbouwerts slechts 5 gram. De nieuwe investering moet de capaciteit van de fabriek tegen eind 2016 opvoeren naar 500.000 ton.

De ‘grondstoffen’ komen van overal in de wereld. Ze worden aangevoerd via binnenschepen en via twintigtonners die het materiaal lossen in speciaal daarvoor uitgeruste opslagboxen- of silo’s in open lucht. Die boxen worden constant besproeid om stofvervuiling te vermijden.

‘Ook het busje waarmee we op de site van de ene naar de andere fabriek rijden, wordt stofvrij gespoten’, zegt Gellens. ‘Onze groene wagens gaan zelfs de wegen schoonmaken in de wijken in de buurt.’ De Moretuswijk van Hoboken ligt net naast de fabriek. Ooit was het Scheldedorp een van de zwaarst met lood vervuilde dorpen van België.

Het elektronisch afval gaat in een grote shredder om er een homogeen monster van te nemen. Dat proces wordt de ‘bemonstering’ genoemd. Specialisten nemen een staal van het afval en berekenen op basis daarvan hoe groot de metaalinhoud is, en wat er met de recyclage kan worden verdiend.

‘Die bemonstering is specialistenwerk’, zegt Gellens als we door een gang lopen waar bakken aan de muur hangen. Een ervan is gevuld met honderden kapotte gsm’s, een met bolletjes afval van chemische katalysatoren en een met honingraatachtige schijven van autokatalysatoren. Gellens: ‘Het is een van de kerncompetenties waarmee we ons onderscheiden van de concurrentie. Hier werken 200 mensen in drie ploegen. De voorbije drie jaar hebben we 45 miljoen euro in die afdeling geïnvesteerd, een enorm bedrag. We kopen niet op het zicht, maar op basis van analyse’.

Fort Knox

Een verkeerde bemonstering kan veel geld kosten. Ook de klanten willen een juiste analyse en laten zich meestal bijstaan door onafhankelijke experten. Die kunnen controleren of de bemonstering bij Umicore correct verloopt. Gellens: ‘Zelfs als we voor de zoveelste keer een ton afgedankte gsm’s binnenkrijgen, zullen we die blijven bemonsteren. Ook al weten we bij benadering wat het oplevert. Smartphones evolueren waardoor de inhoud en concentratie aan metalen voortdurend wijzigt.’

De laatste halte is de ‘chemische fabriek’, waar de edelmetalen van elkaar worden gescheiden: goud van zilver, palladium van platina enzovoort. Gellens noemt het gebouw het ‘Fort Knox van de site’. Alles wat daar gebeurt, is geheim. Buitenstaanders komen er niet in.

Het chemische proces krijgen we niet te zien, maar we mogen wel een zaaltje binnen waar op een kleine tafel een tiental ‘afgewerkte producten’ staan uitgestald. We tillen een goudstaaf op van 12,5 kilogram. Kostprijs: 31.000 euro per kilo, een slordige 400.000 euro dus. Daarnaast staat een potje met, zo lijkt het, fijn gekleurd zand: platina. Prijs: ongeveer evenveel als het goud.

Om de zilverstaaf van 25 kg op te tillen, krijgen we hulp van een collega. Als we een glazen potje met daarin honderden gouden bolletjes vastnemen - sommige klanten willen goud in die vorm - krijgen we vriendelijk te horen ‘voorzichtig’ te zijn.

Iets naar buiten smokkelen is onmogelijk. Arbeiders moeten tot drie of vier keer per dag door de metaaldetector. Omdat we tijdens onze rondgang begeleid worden door een securityvrouw, zijn we daarvan vrijgesteld. Gellens lacht: ‘Ooit moest ik al mijn kleren uitdoen omdat een alarm afging.’

Als we het gebouw verlaten, is het middagpauze. Honderden Umicore-werknemers in gele hesjes rijden op speciaal aangelegde fietspaden op hun bedrijfsfiets naar de refter. De 125 jaar oude site doet even denken aan een hippe Silicon Valley-campus.