Als het donker wordt

Leeuwen, tijgers, antilopen en beren worden steeds meer nachtdieren, leert onderzoek van de Universiteit van Californië in Berkeley. Daar kan de Zandrekenaar zich wel in inleven.

U moet weten dat de Zandrekenaar vroeger nog amateurastronoom geweest. En amateursterrenkundigen, dat zijn nachtdieren. Ze trekken er met telescopen op uit naar de donkerste plekjes die ze kunnen vinden, omdat alleen daar de mooiste juwelen van de sterrenhemel te zien zijn.

In het diepe duister turen ze door hun telescopen, en ze gebruiken hooguit heel gedempt licht zodat hun ogen aan het donker aangepast blijven. Schichtig wenden ze de blik af als in de verte de koplampen van een auto stralen of als - o horror - iemand met een zaklantaarn opduikt.

Verworvenheden van de beschaving zoals verlichte reclamepanelen en verlichte snelwegen noemen zij 'lichtvervuiling'. Ze vervloeken het vaaloranje schijnsel dat boven steden van jaar tot jaar meer sterren onzichtbaar maakt. Daarom trekken ze zich terug in de natuur, zo ver mogelijk van de mens die met zijn lichten de nacht inpalmt.

De motivatie van de dieren om de duisternis op te zoeken is natuurlijk niet helemaal dezelfde. Zij doen het vooral om zelf niet gezien te worden. Maar de oorzaak van de problemen is dezelfde: de mens.

Uit angst voor de mens worden steeds meer dieren nachtdieren. Neem leeuwen. In beschermde natuurgebieden in Tanzania, waar zelden mensen komen, zijn leeuwen geen nachtdieren. Maar 17 procent van hun activiteit gebeurt 's nachts, volgens de onderzoekers. Maar op plaatsen met meer mensen in de buurt vindt 80 procent van de leeuwenactiviteit 's nachts plaats. De Maleise beer is zelfs voor 90 procent een nachtdier geworden waar er mensen in de buurt zijn.

De sabelantilope in Oost-Afrika vermijdt normaal drinkplaatsen als het donker is, omdat er roofdieren op de loer kunnen liggen. Maar tegenwoordig drinkt de sabelantilope steeds vaker toch 's nachts, omdat er overdag een nog veel gevaarlijker roofdier is verschenen: de mens, en meer bepaald de trofeejager.

Van de 62 soorten zoogdieren die de Californische wetenschappers bekeken, neemt de overgrote meerderheid een meer nachtelijke levensstijl aan.

In zekere zin is dat een terugkeer naar een oude gewoonte. Meer dan 65 miljoen jaar geleden waren waarschijnlijk alle zoogdieren nachtdieren. Overdag werd het land gedomineerd door de dinosaurussen en hielden de kleine zoogdieren zich schuil. Pas als het donker werd, kwamen die uit hun holen gekropen om hun kostje bij elkaar te scharrelen.

De onderzoekster Kaitlyn Gaynor vat het in New Scientist zo samen: 'Ooit waren de dinosaurussen de alomtegenwoordige angstaanjagende macht op de planeet. Vandaag zijn wij mensen dat. En we dwingen alle andere zoogdieren opnieuw de nacht in.'

* Steven Stroeykens, schrijver, wetenschapsjournalist, fysicus en blogger op zandrekenaar.be