Veel mensen kiezen bewust voor een zelfstandig statuut, bijvoorbeeld in de zorgsector. ‘Zelfstandigen hebben meer vrijheid om hun tijd in te vullen zoals ze willen. Willen ze in het weekend werken? Is nacht- of avondwerk een optie? Maar al is het statuut van de zelfstandige de jongste jaren opgewaardeerd, toch blijven er grote verschillen', zegt Mieke Bruyninckx van Acerta Sociaal Verzekeringsfonds.
De basis voor de sociale bescherming zijn de socialezekerheidsbijdragen. Voor een werknemer loopt alles vrij automatisch: de werkgever betaalt patronale bijdragen en bij de uitbetaling van het loon wordt een werknemersbijdrage ingehouden. Een zelfstandige is zelf verantwoordelijk voor de betaling van zijn sociale bedragen: hij moet zich aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds.
Alleen voor zelfstandigen in hoofdberoep leveren de betaalde bijdragen een sociaal vangnet op bij ziekte, invaliditeit, overlijden,... Zij die verminderde bijdragen betalen, zoals zelfstandigen in bijberoep, bouwen geen rechten op. Ze betalen louter solidariteitsbijdragen.
Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten als u de overstap van het statuut van werknemer naar zelfstandige - of omgekeerd - overweegt?
1. Ziekte en invaliditeit
Zowel werknemers als zelfstandigen hebben recht op een terugbetaling van geneeskundige zorgen, zowel de grote (bevalling, ziekenhuisopname, heelkundige ingreep) als de kleine risico’s (dokters- en apothekerskosten, kinesist).
Maar bij arbeidsongeschiktheid is er een groot verschil. Een zieke bediende krijgt tijdens zijn eerste maand van afwezigheid zijn gebruikelijke loon van zijn werkgever. Vanaf de 31ste dag na de arbeidsongeschiktheid betaalt het ziekenfonds een uitkering, afhankelijk van het (begrensd) brutoloon. Eventueel kan de groepsverzekering die de werkgever heeft afgesloten nog een aanvulling betalen.
Zelfstandigen krijgen pas vanaf de tweede maand van arbeidsongeschiktheid een uitkering. Die is forfaitair en is dus even hoog voor iedereen. ‘Zelfstandigen die hun inkomenspeil van voor hun arbeidsongeschiktheid willen behouden, moeten een verzekering gewaarborgd inkomen afsluiten. Die betaalt een vergoeding boven op de uitkering van het ziekenfonds’, zegt Bruyninckx. De premie voor die verzekering hangt af van uw keuzes. Wilt u verzekerd zijn vanaf de eerste dag ongeschiktheid of pas na een maand? Vanaf welk percentage van arbeidsongeschiktheid moet er een uitkering zijn?
2. Arbeidsongevallen
Bij een arbeidsongeval of bij ziekte vallen de zelfstandigen terug op de gewone arbeidsongeschiktheidsverzekering van het ziekenfonds (zie onder 1). Werknemers zijn veel beter beschermd: ze krijgen uitkeringen van de arbeidsongevallenverzekeraar of van het fonds voor beroepsziekten, onder meer een levenslange rente bij blijvende arbeidsongeschiktheid. Alle medische kosten worden volledig terugbetaald. Zelfstandigen die zich even goed willen verzekeren bij een privéverzekeraar, zullen dat voelen aan de verzekeringspremie.
3. Bevalling
Zelfstandige moeders hebben recht op twaalf weken moederschapsrust, waarbij ze een moederschapsuitkering van hun ziekenfonds ontvangen. ‘Sinds dit jaar moeten de sociale bijdragen van het kwartaal na de bevalling niet meer betaald worden. De rechten voor dat kwartaal blijven wel behouden’, zegt Bruyninckx. Voorts kunnen zelfstandige moeders via hun sociaal verzekeringsfonds 105 gratis dienstencheques aanvragen, waarmee ze huishoudelijke hulp kunnen betalen.
Zwangere werkneemsters hebben recht op 15 weken moederschapsrust. In die periode wordt geen loon uitbetaald, maar is er een tussenkomst van het ziekenfonds.
4. Kinderbijslag
Sinds 1 juli 2014 zijn de gezinsbijslagen voor loontrekkenden en zelfstandigen dezelfde. Daardoor zijn alle verschillen op het vlak van kraamgeld bij de geboorte, de adoptiepremie en de kinderbijslag weggewerkt.
5. Jaarlijkse vakantie
‘Het pensioen blijft het grootste struikelblok voor een zelfstandige.'
Voor een zelfstandige is het verhaal kort: niet werken is geen inkomen. Werknemers hebben jaarlijks recht op 20 betaalde vakantiedagen als ze het voorgaande kalenderjaar een volledig jaar gewerkt hebben. Daarnaast ontvangen ze jaarlijks dubbel vakantiegeld (92 procent van een normaal maandloon).
6. Werkloosheid
Werknemers die een minimumperiode aan de slag zijn, hebben recht op een werkloosheidsuitkering als ze hun job verliezen. Het bedrag hangt af van de familiale situatie, de duur van de werkloosheid en het laatste loon.
Voor zelfstandigen is er in de regel geen werkloosheidsuitkering. Wel zijn er uitzonderingen. Zelfstandigen die voordien lang genoeg werknemer geweest zijn, hebben in bepaalde situaties wel recht op een werkloosheidsuitkering nadat ze hun zaak hebben stopgezet.
7. Pensioen
‘Het pensioen blijft het grootste struikelblok voor een zelfstandige’, zegt Bruyninckx. ‘Bij de gemiddelde zelfstandige bedraagt dat ongeveer 60 procent van het werknemerspensioen.’ Een zelfstandige heeft wel mogelijkheden om een aanvullend pensioenkapitaal op te bouwen: het vrij aanvullend pensioen zelfstandigen (VAPZ), een interne pensioentoezegging, een bedrijfsleidersverzekering,...
8. Kosten
Tot slot zijn er kosten die een zelfstandige zelf moet dragen: pc, bureel,...
Hoeveel moet u als zelfstandige verdienen om even goed af te zijn als een werknemer?
De dertigjarige verpleegster Jana verdient met haar baan in het ziekenhuis maandelijks 2.650 euro bruto, aangevuld met 250 euro bruto aan toeslagen voor nachtdienst en weekendwachten. In haar loonpakket zitten maaltijdcheques ter waarde van 6 euro per gewerkte dag, een groepsverzekering voor pensioenopbouw en een hospitalisatieverzekering. Netto (na aftrek van socialezekerheidsbijdragen en bedrijfsvoorheffing) krijgt Jana 2.000 euro per maand.
Jana overweegt om als zelfstandig verpleegster aan de slag te gaan. Ze vraagt zich af hoeveel ze moet verdienen om een vergelijkbaar inkomen en evenwaardige sociale bescherming te hebben.
‘Zo’n berekening moet vertrekken van het netto belastbaar jaarinkomen dat Jana als werknemer heeft. De effectieve belastingberekening voor een loontrekkende en een zelfstandige is hetzelfde’, zegt Bert Hens, expert bij Acerta Sociaal Verzekeringsfonds.
Loonpakket als werknemer
Bruto basisloon: 2.650 euro
+ toeslagen voor nachtdienst,… 250 euro
= totaal bruto maandloon 2.900 euro
Netto belastbaar jaarloon (incl. eindejaarspremie en vakantiegeld) 30.813 euro
INKOMSTEN ALS ZELFSTANDIGE
Netto belastbaar te verdienen als zelfstandige 30.813 euro
+ sociale bijdrage als zelfstandige 6.982 euro
+ maximumbedrag VAPZ-bijdrage 2.636 euro
+ extra pensioenopbouw 1.500 euro *
+ polis gewaarborgd inkomen 700 euro *
+ kostenbudget (vervoer, gsm, pc, bureel,…) 12.500 euro *
+ compensatie maaltijdcheques 1.080 euro
= totaal bruto te verdienen als zelfstandige 57.211 euro
Maandelijks te verdienen (bruto-omzet) 4.767 euro
*Richtbedrag aan te passen naargelang de persoonlijke behoeften.
Bron: Acerta Sociaal Verzekeringsfonds
