U wilt een aandelenportefeuille aan uw zoon schenken, maar niet de controle uit handen geven? Dan is een ‘gewone’ schenking niets voor u. U kunt beslissen het vruchtgebruik van de portefeuille te behouden, maar ook dan krijgt u alleen de jaarlijkse opbrengst. U hebt er geen enkele zeggenschap meer over.
De schenking regelen via een maatschap is wellicht een betere oplossing voor u. In principe is zo’n maatschap weinig meer dan een onderhands contract tussen schenkende ouders en hun kinderen. Dat contract bepaalt hoe het geschonken vermogen wordt beheerd. Een belangrijk aspect van de afspraken over een maatschap is dat de schenker zichzelf kan aanstellen als een onafzetbare statutaire zaakvoerder.
Twee scenario’s
Er zijn twee scenario’s mogelijk. In een aantal gevallen wordt eerst de maatschap opgericht en worden daarin de geschonken activa ondergebracht. Daarna worden de deelbewijzen in de maatschap aan de kinderen geschonken. In andere gevallen zullen ouders eerst de goederen schenken aan de kinderen, die ze dan in de maatschap inbrengen. ‘Met minderjarige begiftigden geniet het eerste scenario de voorkeur’, zegt de in vermogensbegeleiding gespecialiseerde advocaat Mark Delboo. ‘Want in het tweede scenario is een machtiging van de vrederechter nodig vooraleer de minderjarige geschonken goederen in de maatschap mag inbrengen.’
Met meerderjarigen vindt Delboo het interessanter eerst te schenken en pas daarna de inbreng in de maatschap te doen. ‘De kinderen hebben het recht na de schenking de inbreng te weigeren. Als ze de geschonken goederen wel inbrengen, doen ze dat volledig vrijwillig. Dat versterkt de gedachte dat hen niets is opgedrongen.’
De voordelen van een maatschap liggen voor de hand: als de zaakvoerder overlijdt, zijn geen successierechten verschuldigd.
Als het gaat om een maatschap met roerende goederen, zoals een beleggingsportefeuille, een wijn-, auto- of kunstcollectie, zal een Belgische notaris 3 procent schenkbelasting innen. Bij een Nederlandse notaris moet geen schenkbelasting betaald worden, maar als de schenker binnen drie jaar overlijdt, is wel erfbelasting verschuldigd. Van maatschappen met onroerend goed moeten de deelbewijzen altijd voor een Belgische notaris geschonken worden.
Grote voordelen
Hoeveel maatschappen in België actief zijn, is moeilijk na te gaan. Tot 1 november was de registratie niet verplicht. Maar volgens schattingen gaat het om 15.000 tot 20.000 maatschappen. ‘Ze worden trouwens niet alleen voor vermogensplanning opgericht, maar ook door advocaten en artsen om een professionele associatie vorm te geven’, zegt Griet Vanden Abeele, partner bij het advocatenkantoor Tiberghien.
‘De maatschap werd de jongste jaren fel gepromoot als controlevehikel’, stelt de in familiebedrijven gespecialiseerde advocaat Jozef Lievens vast. ‘De voordelen liggen voor de hand: de statutaire zaakvoerder kan het vermogen blijven besturen, en als hij overlijdt, zijn geen successierechten meer verschuldigd.’
Regelmatig hoor je zelfs dat een pater familias de maatschap naar eigen goeddunken mag besturen, dat hij met andere woorden helemaal zijn zin doet. ‘Ik ben altijd sceptisch geweest voor dat beeld’, zegt Lievens. ‘Het is nooit zo geweest dat een zaakvoerder mag doen wat hij wil met het vermogen van de maatschap’, beklemtoont ook Delboo. ‘Altijd al zijn er beperkingen geweest. Zo wordt een affectio societatis verwacht, of de wil om samen te werken in een vennootschap.’
Een recente uitspraak van het hof van beroep van Gent bevestigt de standpunten van de advocaten. Dat velde op 5 september 2018 een arrest waarin het ernstige vraagtekens plaatste bij de almacht van de statutaire zaakvoerder van een maatschap. Op vraag van de kinderen werden de bestuursbevoegdheden van een statutaire zaakvoerder afgenomen. Een voorlopige bewindvoerder werd aangesteld om de maatschap te besturen. Dat moest volgens het hof omdat de maatschap in haar werking ernstig verstoord werd. ‘Een statutair zaakvoerder van een maatschap is niet langer een zonnekoning, die boven alles is verheven’, reageert Lievens op het arrest.
De wetgever beschouwt maatschappen voortaan als bedrijven, waardoor ze verplicht een boekhouding moeten voeren.
Conflicten in maatschappen komen trouwens eerder zelden voor, klinkt het bij Tiberghien. ‘Door proactief te adviseren en de vermogensplanning met de hele familie door te spreken, kunnen conflicten en meningsverschillen in veel situaties gemanaged worden. Zonder dat dat hoeft te leiden tot gerechtelijke procedures’, garandeert Tiberghien-partner Griet Vanden Abeele. ‘Veel cliënten willen ook niet regeren over hun dood heen. Ze beperken de duur van de maatschap, en bouwen in dat hun kinderen vanaf een bepaalde leeftijd het recht hebben volledig of gedeeltelijk uit de maatschap te treden of een bepaald percentage van de reserves op te vragen.’
Nieuwe bepalingen
Successierechten met of zonder maatschap: een verschil van 294.000 euro
Stel dat een man en zijn vrouw 2 miljoen euro bezitten. Hoeveel successierechten moeten worden betaald als de man overlijdt?
Zonder maatschap
> Als de man sterft, wordt zijn deel (1 miljoen) verdeeld onder de echtgenote en de twee kinderen. De echtgenote krijgt het levenslange vruchtgebruik. De waarde daarvan wordt vastgesteld door de waarde van de volle eigendom te vermenigvuldigen met 4 procent en dan nog eens met een leeftijdscoëfficiënt.
> De echtgenote is 64 jaar, waardoor we volgens de geijkte tabellen een coëfficiënt van 9,5 moeten gebruiken. De berekening ziet er dan als volgt uit: 1 miljoen euro x 4 procent x 9,5 = 380.000 euro. De kinderen ontvangen in dat geval elk 310.000 euro. De erfbelastingsimulator van De Tijd (zie de rubriek ‘Bereken het zelf’ – Hoeveel kost erven? op de Netto-site) levert een erfbelasting van 53.100 euro op voor de echtgenote, terwijl de kinderen elk 35.700 euro betalen.
> Bij het overlijden van de moeder komt nog eens 1 miljoen euro vrij, waarvan elk van de twee kinderen de helft krijgt. Die betalen daarop elk een erfbelasting van 87.000 euro. Alles samen wordt zo 298.500 euro aan belastingen betaald.
Met maatschap
> De man en zijn vrouw beslissen tijdens hun leven 200.000 euro voor zich te houden en via een maatschap 1,8 miljoen euro te schenken aan hun twee kinderen. Doen ze die schenking bij notariële akte, dan is een schenkbelasting van 3 procent verschuldigd. Gebeurt de schenking voor een Nederlandse notaris, dan kan de familie de schenkbelasting vermijden. De enige voorwaarde is dat de schenkers nog minstens drie jaar blijven leven, anders zal erfbelasting moeten worden betaald.
> Als de vader overlijdt, is sprake van een nalatenschap van slechts 100.000 euro. De echtgenote is vrijgesteld tot 50.000 euro en betaalt dan geen successiebelasting op haar vruchtgebruik ten belope van 38.000 euro (zie berekening hiernaast). De kinderen betalen elk 740 euro op hun erfdeel van 31.000 euro. Als ook de moeder overlijdt, betaalt elk kind nog eens 1.500 euro op zijn erfdeel van 50.000 euro. In totaal wordt dus een erfbelasting van slechts 4.480 euro betaald.
Niet alleen het Gentse arrest beperkt de vrijheid van de zaakvoerder van een maatschap. Sinds 1 november gelden ook nieuwe verplichtingen voor maatschappen. Tot voor kort waren ze lean-and-mean vehikels waar zo goed als geen administratie bij kwam kijken. Maar de wet die het vennootschapsrecht hervormde, en die op 27 april 2018 in het Staatsblad verscheen, bracht daar verandering in. De wetgever beschouwt maatschappen voortaan als ondernemingen, waardoor ze aan meerdere ondernemingsverplichtingen moeten voldoen.
Zo moet een maatschap zich bij de Kruispuntbank voor Ondernemingen (KBO) inschrijven alvorens met activiteiten te beginnen. De KBO is een databank van de federale overheidsdienst Economie waarin alle basisgegevens van ondernemingen zijn opgenomen. De verplichte inschrijving gold al voor vennootschappen met een rechtspersoonlijkheid, vzw’s en stichtingen.
Ook bestaande maatschappen moeten zich bij de KBO aanmelden. Ze krijgen daarvoor tijd tot 1 mei 2019. Notarissen, banken en adviseurs zullen hun cliënten daarop wijzen, maar dan blijft het aan de oprichters om de maatschap te registreren. Wie dat niet doet, riskeert een boete van 10.000 euro. De uiteindelijke begunstigden van de maatschap moeten ook worden gerapporteerd aan het UBO-register. UBO is de afkorting van Ultimate Beneficial Owner. Het register werd in het leven geroepen om te kunnen optreden tegen witwassen, de financiering van terrorisme en fiscale fraude.
Maatschappen zijn voortaan ook verplicht een boekhouding te voeren. Als de omzet van de maatschap onder 500.000 euro blijft, volstaat een vereenvoudigde boekhouding. Het betreft een aankoopboek, een verkoopboek, een financieel dagboek en een inventaris van de goederen. Heeft de maatschap een grotere omzet, dan moet een dubbele boekhouding worden bijgehouden. Maatschappen zijn ook verplicht hun boeken minstens zeven jaar te bewaren. Nieuwe maatschappen moeten al sinds begin november aan de boekhoudkundige verplichtingen voldoen. Bestaande vehikels hebben nog tot het boekjaar 2020 om met een boekhouding te beginnen.
De nieuwe verplichtingen zullen geen rem op het gebruik van maatschappen zetten, zegt advocaat Mark Delboo. ‘De boekhoudkundige verplichting verschilt nauwelijks met de gewoonte die al bestond om voor de meeste maatschappen een enkelvoudige boekhouding te voeren. De boekhouding moet overigens niet gepubliceerd worden en blijft dus een intern document.’
