‘Kleed u nooit uit voor het slapengaan’, wil de volkswijsheid. Die geeft aan dat het niet verstandig is tijdens uw leven veel weg te schenken. Niemand wil op zijn oude dag worden geconfronteerd met een geldtekort. Daartegenover staat dat schenken tijdens uw leven vaak fiscaal voordeliger is dan alles na uw dood na te laten.
Een gulden middenweg kan een schenking met voorbehoud van het vruchtgebruik zijn. Dan wordt de eigendom opgesplitst tussen enerzijds het vruchtgebruik voor de schenker en anderzijds de blote eigendom voor bijvoorbeeld de kinderen. Met het vruchtgebruik kunt u levenslang de ‘vruchten’ plukken. Zo kunt u een appartement aan de kust al aan uw kinderen schenken, maar er zelf nog altijd heen gaan als u dat wilt of de huurinkomsten opstrijken. Ook kunt u uw beleggingsportefeuille wegschenken, maar de intresten en dividenden blijven innen.
Door een arrest van de Raad zijn drie schenkingstechnieken met voor behoud van het vruchtgebruik opnieuw aantrekkelijker.
‘Bij de schenking van vastgoed gebeurt een ruime meerderheid met voorbehoud van het vruchtgebruik’, zegt Bart Van Opstal, de woordvoerder van de notarisfederatie. ‘Voor roerende goederen is er een gemengd beeld. Vooral effectenportefeuilles worden geschonken met voorbehoud van het vruchtgebruik. Geld wordt meestal in volle eigendom geschonken, omdat de kinderen er een huis mee kopen of verbouwen, of een eigen zaak mee beginnen. Het vruchtgebruik op geld stelt door de lage rentes trouwens weinig voor.’
Op 12 juni velde de Raad van State een arrest dat drie schenkingstechnieken met voorbehoud van het vruchtgebruik opnieuw aantrekkelijker maakt. Opnieuw, omdat de Vlaamse belastingdienst de regels de voorbije jaren verstrengde, waardoor schenken met voorbehoud van vruchtgebruik sowieso belast werd. De Raad van State heeft het standpunt van de belastingdienst vernietigd. ‘De populaire planningstechnieken van weleer kunnen weer, zonder dat de Vlaamse belastingdienst een verplichte registratie van de voorafgaande schenking - met de bijhorende schenkbelasting - kan afdwingen’, zegt professor Jos Ruysseveldt. Wat zijn de concrete gevolgen?
1. Schenken van geld, effecten of beleggingsportefeuille
Met het vruchtgebruik op geld, effecten of een beleggingsportefeuille kan de schenker nog zijn hele leven de intresten en dividenden blijven innen, de effectenportefeuille beheren en stemmen op de algemene vergadering van bedrijven. Om te schenken met voorbehoud van het vruchtgebruik moet u altijd een notaris inschakelen. Dat kan zowel een Belgische als een buitenlandse zijn.
> Via Belgische notaris
Een Belgische notaris moet de schenkingsakte laten registreren, wat betekent dat u schenkbelasting moet betalen. Daarmee hebt u definitief afgerekend met de fiscus. Erfbelasting is in principe nooit verschuldigd, ook niet als de schenker kort nadien overlijdt.
Voor schenkingen aan (klein)kinderen of de partner is er een vast tarief 3 procent, ongeacht de waarde van de schenking. De schenkbelasting kan voordeliger zijn dan de verschuldigde erfbelasting als u niet geschonken had. Het tarief van de erfbelasting stijgt met de waarde van de erfenis: 3 procent op de eerste schijf van 50.000 euro, 9 procent op het deel tussen 50.000 en 250.000 euro, en 27 procent op het deel boven 250.000 euro.
‘Voor wie geen kinderen nalaat, kan de besparing nog veel belangrijker zijn. Niet schenken is eigenlijk pure zelfkastijding’, zegt Wim Vetters, vennoot bij de belastingadviseurs B&R. ‘Voor schenkingen aan anderen dan (klein)kinderen en de partner geldt een vast tarief van 7 procent. Dat is beduidend lager dan de verschuldigde erfbelasting. Het tarief daarvan hangt af van de verwantschap. Het bedraagt minstens 30 procent en kan oplopen tot 65 procent.’ Door de hervorming van de erfbelasting liggen de tarieven vanaf 1 september 2018 tussen 25 en 55 procent.
> Via een buitenlandse notaris
De belastingbesparing kan nog groter zijn als u via een buitenlandse notaris passeert. Tot 1 juni 2016 trokken veel Vlamingen naar een notaris in Nederland. Die zogenaamde kaasroute was populair omdat een schenking met behoud van het vruchtgebruik volledig belastingvrij kon. Een Nederlandse notaris hoeft de schenkingsakte in België niet te laten registreren, waardoor geen schenkbelasting moest worden betaald. Op voorwaarde dat de schenker nog drie jaar bleef leven, was ook geen erfbelasting verschuldigd.
Door een aanpassing van het standpunt van de Vlaamse belastingdienst moest sinds 1 juni 2016 altijd erfbelasting worden betaald als de schenking niet in België geregistreerd was en geen Belgische schenkbelasting werd betaald. ‘Sindsdien zijn zo goed als geen gesplitste inschrijvingen gebeurd. Maar door het arrest van de Raad van State is de kaasroute weer open’, zegt Ruysseveldt.
‘Reken voor de tussenkomst van de Nederlandse notaris voor de schenkingsakte op zo’n 1.000 à 1.500 euro ereloon’, zegt Vetters. Overlijdt de schenker binnen drie jaar, dan zal de Vlaamse belastingdienst erfbelasting heffen alsof de schenking nooit gebeurd is. ‘Om de erfbelasting te vermijden moet je de schenkingsakte niet noodzakelijk op het moment van de schenking laten registreren. Dat kan ook later tijdens de driejarige periode, bijvoorbeeld als de schenker gezondheidsproblemen krijgt’, zegt Tim Melis, advocaat bij Cazimir.
Wie de voorbije maanden een beleggingsportefeuille via een Nederlandse notaris wegschonk zonder schenkbelasting te betalen, kan opgelucht ademhalen. De Vlaamse belastingdienst bevestigt dat geen erfbelasting verschuldigd is bij een overlijden na het verstrijken van een periode van drie jaar. Hebt u de voorbije maanden een gesplitste inschrijving gedaan en schenkbelasting betaald? Het is niet mogelijk het bedrag terug te vorderen. ‘Het arrest situeert zich op het niveau van de erfbelasting, niet op dat van de schenkbelasting’, argumenteert de Vlaamse belastingdienst.
Hoeveel minder belastingen betaalt u als u een effectenportefeuille met het voorbehoud van het vruchtgebruik schenkt?
Vader Jan heeft een dochter Els. Zijn effectenportefeuille is 500.000 euro waard.
- Niets regelen
Als Jan niets doet en Els zijn effectenportefeuille erft, dan betaalt ze 87.000 euro erfbelasting.
- Via Belgische notaris
Als Jan opteert om de portefeuille te schenken met voorbehoud van het vruchtgebruik, dan moet 3 procent schenkbelasting worden betaald op 500.000 euro, of 15.000 euro. Els moet nooit meer erfbelasting op die schenking betalen.
- Via Nederlandse notaris
Een alternatief is dat Jan de schenking met voorbehoud van het vruchtgebruik regelt bij een Nederlandse notaris. Dan is geen Vlaamse schenkbelasting verschuldigd. En als Jan nog drie jaar blijft leven, moet Els geen erfbelasting betalen. Els krijgt de portefeuille belastingvrij. Overlijdt Jan eerder, dan moet Els 87.000 euro erfbelasting betalen, net alsof niets geregeld was.
2. Gesplitste aankoop van vastgoed
De gesplitste aankoop is een populaire formule als ouders op latere leeftijd een tweede verblijf of een investeringspand kopen. De ouders kopen het vruchtgebruik, waardoor ze het pand kunnen bewonen of de huurinkomsten kunnen opstrijken. De kinderen kopen de blote eigendom, maar niet met eigen centen. Ze krijgen het nodige kapitaal vooraf door hun ouders geschonken. Bij het overlijden dooft het vruchtgebruik uit en worden de kinderen automatisch de volle eigenaar.
Tot 1 september 2013 moesten de kinderen bij het overlijden van hun ouders geen erfbelasting op die constructie betalen, op voorwaarde dat de ouders na de schenking nog drie jaar leefden. Maar vanaf 1 september 2013 verstrengden eerst de federale administratie en daarna de Vlaamse belastingdienst de regels. Ze aanvaardden een schenking net voor de vastgoedaankoop maar als die in België geregistreerd was en dus schenkbelasting werd betaald.
Door het arrest van de Raad van State kan de overheid dat niet meer eisen. Het zal volstaan om voor het verlijden van de notariële koop-verkoopakte het geld zonder meer te schenken. ‘De gesplitste aankoop is al die tijd een populaire formule gebleven, hoewel mensen schenkbelasting moesten betalen. Die was niet verschuldigd op de waarde van het vastgoed, maar alleen op de waarde van de blote eigendom. Nu de verplichte schenkbelasting erop weer verdwijnt, zal de populariteit alleen maar toenemen’, zegt Van Opstal.
Vetters: ‘Zeker voor alleenstaanden biedt de gesplitste aankoop optimalisatiekansen. Denk aan een tante die haar vermogen wil nalaten aan haar favoriete nichtje. Voor hen is de schenkbelasting op het benodigde kapitaal om de blote eigendom te betalen 7 procent. Maar de tarieven van de erfbelasting zijn fors hoger: tussen 45 en 65 procent.’ Vanaf 1 september 2018 liggen die tarieven tussen 25 en 55 procent.
Op voorwaarde dat de schenker nog drie jaar blijft leven na de schenking, worden de kinderen automatisch eigenaar zonder erfbelasting te moeten betalen op de gesplitste aankoop. Komen hun ouders vroeger te overlijden, dan moeten ze wel erfbelasting ophoesten. ‘Maar ook bij een gesplitste aankoop is het te allen tijde mogelijk de schenkingsakte vrijwillig ter registratie aan te bieden om de erfbelasting te vermijden’, zegt Melis.
Wie de voorbije maanden een gesplitste aankoop heeft gedaan zonder schenkbelasting te betalen, kan op beide oren slapen. Als de schenker na drie jaar komt te overlijden, is geen erfbelasting verschuldigd op het goed dat verworven is via een gesplitste aankoop. Hebt u onlangs zo’n gesplitste aankoop gedaan en schenkbelasting betaald? Dan is het helaas niet mogelijk het betaalde bedrag terug te vorderen.
Hoeveel voordeel is er als u uw kinderen betrekt in de aankoop van vastgoed?
Jef (64) en Marleen (62) kopen samen met hun zonen Tom (32) en Jan (34) een appartement in De Haan met een prijskaartje van 300.000 euro. Jef en Marleen kopen het vruchtgebruik met een waarde van 100.000 euro, Tom en Jan de blote eigendom voor 200.000 euro.
- Jef en Marleen kopen zelf
Als Jef en Marleen hun kinderen niet bij de aankoop van hun tweede verblijf betrekken, zullen de kinderen dat erven. Tom en Jan betalen dan elk erfbelasting op de helft van de waarde (150.000 euro). Zonder rekening te houden met ander vastgoed betalen ze elk 10.500 euro, of in totaal 21.000 euro.
- Gesplitste aankoop
Met een gesplitste aankoop schenken Jef en Marleen vooraf het benodigde geld voor de aankoop van de blote eigendom. Als ze nog minstens drie jaar blijven leven, dan is dat belastingvrij. Anders moeten hun kinderen toch erfbelasting betalen (zie hierboven). Er kan worden geopteerd om schenkbelasting te betalen: 3 procent op 200.000 euro of dus 6.000 euro. Dan is nooit meer erfbelasting verschuldigd.
3. Schenking van deelbewijzen van een maatschap
Families met grotere vermogens brengen vaak hun vermogen - zoals bankrekeningen, effectenportefeuilles, familiebedrijven en kunstcollecties - onder in een burgerlijke maatschap. Dat is een vehikel dat de ouders de mogelijkheid geeft de geschonken goederen nog actief te controleren en beheren. De deelbewijzen van de maatschap worden dan geschonken aan de kinderen met voorbehoud van het vruchtgebruik.
Sinds 1 juni 2017 trok de Vlaamse belastingdienst zijn zienswijze over de schenking van effecten of beleggingen met voorbehoud van het vruchtgebruik door naar deelbewijzen van een maatschap met daarin effecten of beleggingen. Als op de schenking van de deelbewijzen geen schenkbelasting betaald was, moest bij het overlijden van de schenker altijd erfbelasting betaald worden.
Ook dat standpunt heeft de Raad van State nu vernietigd. ‘Het is niet langer nodig om schenkbelasting te betalen om de erfbelasting te vermijden’, zegt Ruysseveldt. ‘Het wordt ook opnieuw mogelijk om belastingvrij winst in de maatschap te houden. De Vlaamse belastingdienst beschouwde winst die gereserveerd wordt in de maatschap als een belastbare gesplitste inschrijving, waarop schenkbelasting verschuldigd was. Dat is dus niet langer zo.’
