In 13 stappen naar een vlotte afhandeling van uw erfenis

In eerste instantie moet een arts het overlijden vaststellen en een medisch attest van overlijden opstellen. Daarop worden de datum en het uur van overlijden, en ook de doodsoorzaak vermeld.

Met dat attest moeten verscheidene instanties op de hoogte worden gebracht. In de eerste plaats de burgerlijke stand van de gemeente. Het is vaak de begrafenisondernemer die deze administratieve formaliteit op zich neemt. Andere instanties die u het best snel op de hoogte brengt, zijn de werkgever van de overledene, het ziekenfonds, de directie voor inschrijvingen van voertuigen (DIV) en verzekeringsmaatschappijen.

Bovendien moeten de erfgenamen de bank(en) van de erflater contacteren. Die zullen onmiddellijk de rekeningen van de erflater blokkeren. Dat moet voorkomen dat iemand nog snel wat geld van de rekening haalt om bijvoorbeeld erfbelastingen te ontlopen. Al is dat laatste sowieso een utopie. De bank, die de saldi op de rekeningen moet doorspelen aan de FOD Financiën, zal zich baseren op de saldi op de avond vóór het overlijden.

Rekening geblokkeerd: kan ik nog transacties doen via de zicht- en spaarrekening van de overledene?

De bank zal de rekeningen van de erflater blokkeren zodra ze op de hoogte is gesteld van het overlijden.

Let wel, u kunt facturen bij de bank binnenbrengen die gerelateerd zijn aan het overlijden van de erflater, zoals begrafeniskosten of ziekenhuisfacturen. Die zullen dan via de rekening van de erflater betaald worden.

Ook een bedrag voor onderhoudskosten voor de overblijvende partner - huwelijkspartner of wettelijk samenwonende partner - kan worden vrijgegeven. Dat bedrag kan maar bij één financiële instelling worden aangevraagd, en niet bij elke financiële instelling waar de overledene tegoeden had. Het voorschot mag niet meer bedragen dan de helft van wat er op de zicht- en spaarrekening staat op het ogenblik van overlijden, met een maximum van 5.000 euro. Let wel, op de geblokkeerde rekeningen kunnen nog stortingen gebeuren.

Wat met de effectenrekening?

Ook de effectenrekening wordt geblokkeerd tot de bank op de hoogte is gebracht van wie de wettige erfgenamen zijn.

Dat betekent niet dat u niet kunt ingrijpen indien bijvoorbeeld een financiële crisis de portefeuille aantast. ‘Aandelen kunnen tijdens de blokkering verkocht worden op voorwaarde dat alle erfgenamen samen daarvoor een rechtsgeldige opdracht geven aan de bank’, luidt het bij KBC. Hetzelfde geldt voor andere ‘corporate actions’, zoals de keuze tussen een dividend in contanten en in aandelen.

Hoelang blijven de rekeningen geblokkeerd?

De rekeningen kunnen gemakkelijk enkele weken geblokkeerd zijn. Ze worden gedeblokkeerd zodra de bank officieel op de hoogte is wie de wettige erfgenamen van de overledene zijn en hoe de verdeling van de nalatenschapstegoeden geregeld wordt.

Daarvoor moet de bank onder meer een attest voor erfopvolging ontvangen van de administratie. In sommige gevallen kan dat lang aanslepen. Dat kan omdat de administratie eerst nog verscheidene opzoekingen moet doen, bijvoorbeeld of de overledene en de erfgenamen geen schulden hebben.

Hoeveel tijd heb ik om een aangifte van nalatenschap te doen?

Bij overlijden van een persoon moet een aangifte van nalatenschap ingediend worden bij het Vlaams, Brussels of Waals Gewest, afhankelijk waar de overleden persoon woonde. Dat moet gebeuren binnen 4 maanden na het overlijden. De aangifte stelt de administratie in staat op een correcte manier de erfbelasting vast te stellen en te innen.

De aangifte moet gebeuren door alle wettelijke erfgenamen, aangeduid door de wet, en alle legatarissen, aangeduid door een testament, van de overledene. Zij kunnen elk apart aangifte doen, maar in de praktijk gebeurt dat vaak door één gezamenlijke aangifte. Er kan daarvoor ook een notaris worden ingeschakeld.

Een modelformulier daarvoor vindt u op de websites van de bevoegde belastingdiensten (voor Vlaanderen de Vlaamse belastingdienst). De aangifte zal onder meer informatie bevatten over de waarde van de roerende en onroerende goederen die de overledene bezat, eventuele schenkingen minder dan 3 jaar vóór het overlijden…

Hoe bepaal ik de waarde van de woning in de aangifte?

De waarde die u in uw aangifte van nalatenschap op de woning van de overledene kleeft, is niet onbelangrijk. Ze bepaalt immers hoeveel erfbelasting u moet betalen. Schat u de waarde te hoog in, dan betaalt u te veel belastingen. Schat u de waarde te laag in, dan riskeert u een boete voor tekortschatting. Dat zal bijvoorbeeld het geval zijn als u de woning binnen twee jaar verkoopt voor een prijs die 10 procent hoger ligt dan het aangegeven bedrag.

Er zijn geen regels over hoe u de waarde moet bepalen. Het is perfect mogelijk zelf een waarde op het geërfde vastgoed te kleven. Als de belastingdienst twijfels heeft over de aangegeven waarde kan ze een controleschatting doen. Ze heeft daarvoor twee jaar tijd, vanaf de indiening van de aangifte.

Wie geen discussie over de waarde wil, kan een erkende schatter inschakelen. Die zal een waarde bepalen waarover de belastingdienst niet zal discussiëren. In Vlaanderen is er sinds 1 april 2019 nog een tweede optie: u kunt gratis een schatting vragen bij de Vlaamse belastingdienst (Vlabel) zelf.

Wat is de gemiddelde termijn waarop een aangifte van nalatenschap verwerkt is?

Gedurende de indieningstermijn kunnen de erfgenamen nog verbeteringen aanbrengen aan het aangifteformulier. Dat betekent dus dat de administratie het dossier pas begint te verwerken vier maanden na het overlijden. De belastingdiensten rekenen doorgaans één maand na die periode voor de volledige verwerking.

‘We streven ernaar om de ingediende aangiftes te verwerken binnen 15 dagen na het verstrijken van de indieningstermijn. De belasting wordt dan ingekohierd, de aanslagbiljetten worden afgedrukt en verzonden. Dat duurt nog ongeveer 14 dagen’, luidt het bij de Vlaamse belastingdienst Vlabel. Dit betekent dus dat het aanslagbiljet ongeveer 5 maanden na het overlijden bij de belastingplichtige zal toekomen.

Het aanslagbiljet wordt bij een gezamenlijke aangifte verstuurd naar de persoon die in het aangifteformulier is aangegeven. ‘Bij een gezamenlijke aangifte ontvangt die persoon dan een overkoepelend aanslagbiljet en een aanslagbiljet per erfgenaam die de gezamenlijke aangifte heeft ondertekend’, luidt het bij Vlabel.

Bij een individuele aangifte wordt alleen het aanslagbiljet van de indiener bezorgd.

Hoe bepaal ik de waarde van de inboedel?

Voor de waarde van de inboedel wordt vaak gekeken naar de verzekerde waarde in de woonverzekering. Voor ‘gewone’ inboedels, zonder specifieke of extra hoge inboedelverzekering, wordt doorgaans een waarde aanvaard tussen 5 en 20 procent van de verzekerde waarde. De inboedel van bejaarden kunt u vaak zelfs voor nog minder aangeven of zelfs pro memorie ‘zonder waarde’ vermelden. Zorg in dat geval wel voor een bewijs, bijvoorbeeld van een kringloopwinkel, of neem foto’s van de inboedel.

Hoe bepaal ik de waarde van de effectenportefeuille?

Bij de effectenrekening wordt een andere waarderingsmethode gehanteerd om de erfbelasting te bepalen dan bij een zicht- en spaarrekening. Terwijl bij die laatste het saldo op de avond vóór overlijden geldt, heeft u bij de effectenrekening de keuze. Concreet kunnen de erfgenamen kiezen uit drie data waarop ze de waardering van de portefeuille baseren: de slotkoers op datum van het overlijden, de slotkoers één maand na het overlijden of de slotkoers twee maanden na het overlijden.

‘Merk op dat voor de waardering van alle effecten in de nalatenschap wel éénzelfde tijdstip moet worden genomen. U kan dus niet per effect kiezen op welke datum u zich baseert’, luidt het bij KBC.

Wat als ik de aangifte te laat indien?

Als u uw aangifte te laat indient, is er een belastingverhoging verschuldigd. De grootte van die belastingverhoging hangt af van hoeveel te laat u uw aangifte hebt ingediend. Dient u de aangifte enkele dagen te laat in, dan geldt in Vlaanderen al meteen een belastingverhoging van 5 procentpunten op de te betalen erfbelasting.

Op eenvoudig verzoek kunt u wel een uitstel van indiening van de aangifte voor een termijn van twee maanden bekomen. Een verzoek tot uitstel van meer dan twee maanden moet worden gemotiveerd.

Welke controles gebeuren op de aangifte?

Alle aangegeven vermogensbestanddelen worden door de belastingdienst gecontroleerd op titularis en waarde. Bovendien beschikt de belastingdienst over interne en externe bronnen om eventuele niet aangegeven bedragen op te sporen. Er kunnen correcties worden aangebracht als er fouten of verzuimen worden vastgesteld, zoals verkeerde devolutie (interpretatie huwelijkscontract, testament…), verkeerde opgave van het aandeel van de erflater in een vermogensbestanddeel, verzuim van een vermogensbestanddeel (rekeningen, onroerende goederen…) of onvoldoende bewijsstukken.

Kan ik een erfenis weigeren?

Als erfgenaam bent u niet verplicht om een erfenis te aanvaarden. In dat geval wordt de erfenis verdeeld tussen de erfgenamen die ze aanvaard hebben. Dit is alleen het geval als de erfgenamen zelf geen kinderen hebben. Als de directe erfgenamen zélf ook kinderen hebben, komen de kinderen in de plaats van de weigerende ouder. Dat heet ‘plaatsvervulling’. Dan wordt de erfenis verdeeld, rekening houdende met die kinderen.

Een uitzondering vormen de deficitaire nalatenschappen - nalatenschappen waar meer schulden in zitten dan activa - of nalatenschappen waarin niet meer dan 5.000 euro zit. Deze kunt u kosteloos verwerpen. Om een erfenis kosteloos te verwerpen, kunt u sinds 3 augustus 2017 alleen nog terecht bij de notaris.

Als u niet weet of de overleden persoon schulden had of hoeveel, kunt u de nalatenschap ook aanvaarden ‘onder het voorrecht van een boedelbeschrijving’. In dat geval zal de notaris, op kosten van de erfgerechtigde, een inventaris of ‘boedelbeschrijving’ opmaken. Zo krijgt u een gedetailleerd overzicht van wat de erflater had op de dag van overlijden en van de eventuele schulden die hij dan nog moest betalen. Bij een aanvaarding onder het voorrecht van een boedelbeschrijving moet u nooit meer aan de schuldeisers van de overledene betalen dan de waarde van de goederen die hij nalaat. In het slechtste geval draait uw erfenis uit op een nuloperatie.

Kan ik een erfenis betwisten?

Betwistingen van een nalatenschap kunnen bijvoorbeeld voorkomen wanneer er sprake is van een testament.

Als het testament van de erflater in de vorm van een notariële akte is opgemaakt, is er weinig discussieruimte omdat de erflater zijn testament dan gedicteerd heeft aan één notaris in aanwezigheid van twee getuigen of aan twee notarissen.

Als het testament eigenhandig door de overledene is geschreven, kan er wel ruimte voor discussie zijn. Dan kunnen de wettelijke erfgenamen eenvoudig weigeren het testament te erkennen. Het is dan aan de legataris om te bewijzen dat het testament wel degelijk geldig is. Dat kan bijvoorbeeld via een schriftonderzoek. Beslist de rechtbank dat het testament niet geldig (nietig) is, dan kunnen de andere erfgenamen doen alsof het niet bestaat.

Nog een mogelijke betwisting is als andere erfgenamen beweren dat ze werden benadeeld. Dat argument kan alleen worden opgeworpen door de reservataire erfgenamen, dat zijn de erfgenamen die - hoe dan ook - recht hebben op een deel van het vermogen van de erflater. De reservataire erfgenamen zijn meestal de partner van de erflater (de echtgenoot of de echtgenote) of de afstammelingen. Zij hebben recht op een minimale erfenis, de zogenaamde wettelijke reserve. Als blijkt dat die wettelijke reserve niet gehaald is omdat de overledene tijdens zijn leven, of via zijn testament, te veel heeft weggeschonken aan derden, kan er inkorting worden gevraagd. Dat kan ertoe leiden dat een deel of soms zelfs een volledige schenking moet worden teruggegeven. Let wel, de reservataire erfgenaam die meent dat hij te weinig heeft gekregen, kan niets doen zolang de erflater/schenker leeft. Het is pas na diens overlijden dat de rekeningen worden opgemaakt.