Vorig jaar zijn in België 63.094 nieuwe en aangepaste testamenten ingeschreven in de databank van de Federatie van het Notariaat (Fednot). Dat is het hoogste aantal van de afgelopen tien jaar en een stijging met bijna 15 procent tegenover 2017. En de verwachting is dat dat cijfer dit jaar nog toeneemt.
Die groeiende appetijt om de laatste wil op papier te zetten heeft alles te maken met het nieuwe erfrecht. Sinds 1 september 2018 heeft iedereen meer vrijheid om af te wijken van de wettelijke erfregels. Dat biedt u de mogelijkheid een kind meer toe te stoppen dan wettelijk voorzien of iets na te laten aan een vriend of vereniging die volgens de wettelijke regels niet van u erft.
Het grote voordeel van een testament is dat het maar uitwerking heeft op de dag dat u er niet meer bent. U kunt nog uw hele leven vrij over uw bezittingen beschikken. Waarop moet u letten om er zeker van te zijn dat uw laatste wil gerespecteerd wordt?
1. Kies het type testament dat het best bij u past
Snel iets opschrijven op een bierviltje, het dateren en ondertekenen. Meer hoeft een testament niet te zijn. Zo’n eigenhandig testament, ook wel een onderhands testament genoemd, is rechtsgeldig als het aan drie vereisten voldoet. Een eerste is dat het verplicht met de hand moet zijn geschreven. ‘Een afgeprint document dat ondertekend is, voldoet niet aan die voorwaarde en is dus geen geldig testament’, zegt notaris Jelle Van Hove. Op wat u schrijft heeft geen belang: het mag op een stuk papier, karton of hout.
‘De datum is belangrijk om de chronologische volgorde van opeenvolgende testamenten na te gaan en om uit te maken of de opsteller op dat moment nog bekwaam was’, zegt Eline Jooken van de financieel planner Pareto. ‘De handtekening en de vermelding van de naam laten toe te controleren of iemand zijn testament zelf opstelde.’
Een eigenhandig testament is vrij eenvoudig op te maken en gratis. De meerderheid van de testamenten zijn dan ook zulke exemplaren. ‘Maar die werkwijze heeft ook nadelen. Het is niet denkbeeldig dat zo’n testament verloren gaat of beschadigd raakt. En een gebrekkige opmaak kan ertoe leiden dat het niet kan worden uitgevoerd’, zegt Jooken.
Wie zekerheid wil dat zijn testament in de juiste bewoordingen en volgens de opgelegde vereisten is opgesteld, kan het laten opstellen door een notaris. In het vakjargon heet dat een notarieel of authentiek testament. ‘Omdat het een notariële akte is, is het voor uw erfgenamen moeilijk de authenticiteit en geldigheid van uw laatste wilsbeschikking in twijfel te trekken. Bovendien zal de notaris het testament alleen opstellen als u in goede geestelijke gezondheid bent. Voor uw erfgenamen is het daardoor zo goed als onmogelijk uw testament om die reden nietig te laten verklaren’, zegt Jooken. De kostprijs hangt af van de complexiteit van uw dossier. ‘Reken voor een notarieel testament op een kostprijs van zo’n 300 à 500 euro’, zegt Van Hove.
Een derde, minder gangbare formule is een internationaal testament. ‘Dat is in eerste instantie bedoeld voor mensen met bezittingen of belangen in het buitenland of die in het buitenland wonen, maar kan ook perfect gebruikt worden in een puur Belgische context. De vormvereisten zijn veel minder strikt. Omdat het een getypt document mag zijn, is een internationaal testament ook een optie voor mensen die hun testament niet zelf kunnen schrijven en die niet willen dat de notaris de inhoud kent’, zegt Van Hove.
2. Maak duidelijk wie wat krijgt
In een testament kunt u al uw bezittingen (een algemeen legaat), specifieke goederen (een bijzonder legaat) of een deel van uw vermogen zoals alle vastgoed (een legaat onder algemene titel) nalaten aan een of meerdere personen. Ieders erfdeel moet duidelijk en concreet omschreven zijn, zodat achteraf geen discussie mogelijk is. ‘Specifieer duidelijk aan wie u wat wilt nalaten, met de naam, voornaam en zo mogelijk ook de geboorteplaats en -datum en woonplaats’, zegt Van Hove.
3. Zorg dat uw testament gevonden wordt
Een testament geschreven op een bierviltje of met lipstick op een spiegel kan perfect in orde zijn, maar het is niet denkbeeldig dat het verloren gaat. Of dat iemand uit uw omgeving het doet verdwijnen. Wie het risico op een verlies niet wil lopen, kan een eigenhandig testament bij een notaris in bewaring geven. Het wordt dan ingeschreven in het Centraal Register van Testamenten. ‘Afhankelijk van wat de notaris concreet doet in het dossier, moet u rekenen op een kostprijs tussen 75 en 150 euro’, zegt Van Hove.
Het register is een databank waarin de notarisfederatie alle aangeboden testament bijhoudt. De databank bevat de identiteit van wie het testament opstelde, de naam van de notaris die het testament bewaart en de datum waarop het is opgemaakt of in bewaring is gegeven. Het testament zelf of de inhoud is niet in de databank terug te vinden. Voor uw overlijden kan niemand via het register achterhalen dat u een testament hebt opgemaakt. Notariële testamenten worden automatisch in het register ingeschreven.
4 Stel tijdig een testament op
Veel mensen denken verkeerdelijk dat een testament iets is voor wie oud of ziek is. Maar wie te lang wacht en bijvoorbeeld dementeert, kan mogelijk zijn laatste wilsbeschikking niet meer opstellen. ‘Een vereiste voor een testament is dat je gezond van geest bent en niet door de wet onbekwaam bent verklaard’, zegt Charlotte Lauwers van Pareto. ‘Een testament opstellen kan vanaf 16 jaar, zij het voor de helft van het vermogen. Vanaf 18 jaar kan iemand over zijn volledige vermogen beschikken.’
5. Ken uw grenzen
Het nieuwe erfrecht mag u sinds september vorig jaar dan wel een ruimere beschikkingsvrijheid geven, toch blijft uw vrijheid beperkt. Althans als u kinderen of een huwelijkspartner nalaat. Zij krijgen altijd een minimumdeel van uw bezittingen. Ook een kind waar al jaren alle contact mee verbroken is. ‘Die zogenaamde reserve voor de kinderen en de echtgenoot kunt u ook bij testament niet nalaten aan anderen’, zegt Giel Van den Abbeele van Pareto. ‘Alle kinderen samen moeten minstens de helft van uw bezittingen krijgen. Uw weduwe of weduwnaar heeft een dubbele bescherming. Hij of zij krijgt ten minste het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel, of minstens het vruchtgebruik op de helft van de goederen van de nalatenschap.’
6. Duid niet een maar twee begunstigden aan
U kunt in een testament niet een maar ook twee begunstigden opnemen voor dezelfde goederen. De eerste begunstigde kan in alle vrijheid beschikken over de erfenis. Die vrijheid kan evenwel worden beperkt. De erflater kan expliciet verbieden dat de ontvangen goederen weggeschonken worden. Alles wat nog overblijft bij het overlijden van de eerste begunstigde gaat dan naar de tweede. ‘Die werkwijze kan een belastingbesparing opleveren. De erfbelasting wordt berekend alsof de tweede begunstigde rechtstreeks erfde van de opsteller van het testament’, zegt Lauwers. ‘Die werkwijze is interessant als een van de twee kinderen van de erflater gehandicapt is (en dus veel zorg nodig heeft, red.). Goederen die aanwezig zijn in de nalatenschap van het gehandicapt kind komen dan terecht bij het andere kind.’
7. Steun een goed doel en niet de fiscus
Iets nalaten aan verre familie, een buur of vriend is een dure aangelegenheid. De tarieven van de erfbelasting kunnen oplopen tot 55 procent. Wie de belastingfactuur wil temperen, kan werken met een duolegaat. Met zo’n testament wordt naast verre familie of een vriend een vzw of organisatie als erfgenaam aangeduid. Dat goede doel erft een deel, maar moet alle successierechten betalen, ook op het deel bestemd voor het verre familielid of vriend. De besparing zit in het erfbelastingtarief voor zo’n vzw of organisatie: 8,5 procent in het Vlaams Gewest.
‘Een duolegaat is een win-winsituatie. Het verre familielid of vriend krijgt meer én er gaat geld naar een goed doel’, zegt Van den Abbeele van Pareto. ‘De belastingbesparing kan in elk scenario vooraf berekend worden.’ Stel dat oom Guy 600.000 euro wil nalaten aan zijn nichtje Febe. Zonder duolegaat moet Febe 315.500 euro aan erfbelasting betalen, waardoor ze 284.500 euro ontvangt.
Veel voordeliger is het om te werken met een duolegaat, waarbij de helft naar Febe gaat en de andere helft naar Kom op tegen Kanker. De vereniging betaalt 25.500 euro erfbelasting op haar deel en 150.500 euro op het deel van Febe. Netto houdt Febe 300.000 euro over, wat 15.500 euro meer is dan in het scenario zonder duolegaat. Kom op tegen Kanker krijgt netto 124.000 euro.
8. Stel nooit samen met uw partner een testament op
Een testament is altijd persoonlijk. Gemeenschappelijke wilsbeschikkingen - bijvoorbeeld opgesteld door partners - in eenzelfde testament zijn nietig. ‘Ook een document waarop de ene partner op de voorzijde en de andere op de achterzijde een testament opstelt, is niet geldig’, zegt notaris Van Hove. Wat wel kan, zijn spiegeltestamenten: afzonderlijke testamenten in exact dezelfde bewoordingen.
9. Stel een testament op voor uw stiefkinderen
Steeds meer kinderen groeien op in nieuw samengestelde gezinnen, met kinderen uit verschillende relaties. ‘Stiefkinderen erven nooit automatisch van een stiefouder. Wie iets aan zijn stiefkinderen wil nalaten, moet altijd een testament opstellen’, zegt Van Hove. Het nieuwe erfrecht biedt meer mogelijkheden om de gelijkheid tussen alle kinderen te bereiken. Alle natuurlijke kinderen samen moeten de helft van de bezittingen van hun ouder krijgen, de rest kan naar de stiefkinderen gaan. In het verleden hing de zogenaamde reserve voor de eigen kinderen af van hun aantal: één kind kreeg minstens de helft, twee kinderen samen twee derde en drie kinderen of meer drie vierde.
‘Neem een gezin met twee gemeenschappelijke kinderen en twee stiefkinderen’, zegt Jooken. ‘In het verleden konden de stiefkinderen samen maximaal een derde krijgen, vandaag is dat de helft van het vermogen. Het voorbehouden deel voor twee natuurlijke kinderen is gedaald van twee derde naar de helft.’
10. Evalueer regelmatig
Een testament is niet iets dat u opmaakt om er voor de rest van uw dagen niet meer naar te kijken. U moet zich regelmatig de vraag stellen of het nog altijd beantwoordt aan uw verwachtingen. ‘De voorbeelden waar een aanpassing zich opdringt, zijn legio. Na een echtscheiding is het wellicht niet de bedoeling dat een ex nog erft. Of misschien hebt u in uw testament een tweede verblijf nagelaten aan uw partner maar is dat intussen verkocht en wilt u dat uw partner een geldsom krijgt. Of mogelijk hebben grootouders een deeltje nagelaten aan hun twee kleinkinderen, maar is intussen een derde kleinkind geboren’, zegt Van Hove.
Een testament is te allen tijde herroepbaar of aanpasbaar: u kunt altijd op uw beslissing terugkomen. ‘Daarom is het goed een testament te beginnen met de clausule ‘Hierbij herroep ik alle uiterste wilsbeschikkingen die ik voor vandaag zou hebben gemaakt’’, adviseert Lauwers.
