Voorkom dat uw kinderen zich ongelijk behandeld voelen als u vastgoed schenkt

‘Ouders schenken vaak een bouwgrond aan een van hun kinderen om hen te helpen’, zegt Lars Everaert, zelfstandig expert nalatenschappen (Advies Nalatenschappen). ‘Een schenking wordt beschouwd als een voorschot op het erfdeel en moet later bij de nalatenschap worden geteld. Als er vooraf geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt over de bedoeling van de schenker, kunnen er problemen ontstaan bij het overlijden. Vaak gebeurt het dat de ontvanger van de schenking zijn broers en zussen een deel van het geld moet terugbetalen omdat er geen rekening werd gehouden met de wettelijke reserve, of omdat niet duidelijk op papier is gezet dat het om een schenking buiten erfdeel ging.’

Volgens Everaert is het cruciaal dat er duidelijke afspraken worden gemaakt tussen de kinderen en dat er ook op moreel vlak overeenstemming is over de nalatenschap. ‘Juridische regels zijn belangrijk, maar zijn niet alles. Het is essentieel om op menselijk vlak tot overeenstemming te komen’, beklemtoont hij. ‘Daarom moet je vooraf samen zitten en alles grondig bespreken, zodat iedereen zich kan vinden in de verdeling.’

Met welke regels moet u rekening houden?

Erfenis

Als iemand tijdens zijn leven geen schriftelijke regeling heeft getroffen over de verdeling van zijn vermogen bij overlijden, worden de wettelijke regels toegepast. Dit betekent onder andere dat, in afwezigheid van een partner, het vermogen evenredig wordt verdeeld onder alle kinderen.

Als er tijdens het leven schenkingen zijn gedaan of een testament is opgesteld, moet rekening worden gehouden met de wettelijke reserve die de kinderen beschermt. Hiervoor stelt men de ‘fictieve massa’ samen. Men bekijkt hoeveel er in het vermogen zit, maar gaat ook na of er in het verleden schenkingen zijn gebeurd. Ook die laatste worden meegerekend in de ‘massa’. Het is op deze fictieve massa dat het reservedeel zal worden berekend. Vijftig procent daarvan vormt de erfrechtelijke reserve, die voorbehouden is aan beschermde erfgenamen zoals de kinderen. De andere 50 procent vormt het ‘beschikbaar deel’. Werd er bij leven te veel geschonken of wordt er bij testament te veel weggegeven en ontvangen een of meer kinderen hierdoor ‘te weinig’? Dan kunnen ze een deel vorderen om tot een wettelijk minimum deel te komen.

Stel: u hebt twee kinderen en u hebt geen partner die recht heeft op een deel van de erfenis. U zet in uw testament dat uw woning voor uw zoon is en dat u 250.000 euro aan uw dochter nalaat. Op het moment dat u overlijdt, moet de waarde van de woning worden geschat. Er wordt voor de verdeling van de nalatenschap alleen rekening gehouden met die geschatte waarde. Voor welke prijs de woning nadien wordt verkocht, doet er niet toe. Het kan natuurlijk wel tot ongelijkheid en discussie leiden, maar in theorie is de geschatte waarde het enige waarmee rekening wordt gehouden.

‘Als de woning wordt geschat op 250.000 euro, is er geen probleem’, zegt notaris Anne-Sophie Willems, woordvoerder van Notaris.be. In dit geval hebben beide kinderen recht op 50 procent van de helft van de totale nalatenschap, wat neerkomt op 125.000 euro, en daar is in dit geval aan voldaan. ‘Als uw zoon de woning later verkoopt voor bijvoorbeeld 300.000 euro, doet dat er niet toe; hij hoeft dit niet te verrekenen met zijn zus.’

‘Als de woning wordt geschat op 400.000 euro, bedraagt de totale nalatenschap 650.000 euro (400.000 euro voor de woning en 250.000 euro geld). Elk kind heeft recht op 162.500 euro (een vierde van 650.000 euro), waardoor het testament in dit geval kan worden uitgevoerd’, zegt Willems. ‘Pas als de woning meer dan 750.000 euro waard zou zijn, zou de dochter in principe te weinig krijgen. In dat geval moet de zoon het verschil bijpassen als zij daarom vraagt.’

Schenking

Wilt u uw woning nog tijdens uw leven schenken aan uw zoon en tegelijkertijd een gelijkwaardige som geld schenken aan uw dochter om de gelijkheid te bewaren, dan gelden er specifieke regels voor de waardering daarvan.

Ook schenkingen worden bij uw overlijden meegeteld in de nalatenschap om een eerlijke verdeling te waarborgen. Het is pas na uw overlijden dat die schenking tot problemen kan leiden. ‘Tijdens het leven van de schenker kan niemand iets betwisten’, zegt Willems. ‘Het is pas na het overlijden van de schenker dat men gaat berekenen wat het reservedeel is, zodat kan worden berekend op welk bedrag de kinderen recht hebben. Om het reservedeel te bepalen wordt ook rekening gehouden met schenkingen.’

De waarde van een schenking voor de samenstelling van de volledige nalatenschap is de intrinsieke waarde op de dag van de schenking. Die waarde wordt vervolgens geïndexeerd tot de datum van het overlijden. Die indexering gebeurt aan de hand van de index van de consumptieprijzen van de maand van het overlijden. De index van de maand waarin de schenking gebeurde, is de basisindex. Deze berekening gebeurt zowel voor onroerende als voor roerende goederen. Belangrijk: schenkt u de blote eigendom, dan wordt de waarde pas bepaald op de datum van uw overlijden, wanneer de volle eigendom overgaat.

Stel: u hebt twee kinderen en géén partner. U schenkt uw woning die geschat wordt op 250.000 euro in volle eigendom aan uw zoon en u schenkt 250.000 euro aan uw dochter. ‘Zowel de waarde van de woning als de waarde van het geld ondergaat dezelfde indexatie, waardoor beide kinderen hetzelfde ontvangen. Dit leidt in principe niet tot discussies’, aldus Willems. ‘Als de woning voor een hoger bedrag wordt verkocht tijdens of na het leven van de schenker, verandert dit niets.’

‘Maar als de woning met voorbehoud van vruchtgebruik wordt geschonken, dan hebt u nog heel uw leven het vruchtgebruik. Om de volledige nalatenschap te bepalen, wordt de waarde van de woning pas geschat op het moment van overlijden of op het moment dat uw zoon vrij over de woning kan beschikken. De dochter krijgt 250.000 euro geschonken, maar zij kan hierover onmiddellijk beschikken. De indexatie van de geldsom gebeurt vanaf de datum van de schenking’, zegt Willems. Dat kan betekenen dat de geldsom inmiddels 255.000 euro waard is, terwijl de woning mogelijk nu 350.000 euro waard is. ‘Als we in dit geval alleen rekening houden met de schenkingen in de nalatenschap, bedraagt de totale nalatenschap nu 605.000 euro’, legt Willems uit.

‘Dan moet worden gekeken naar wat de bedoeling was van de schenker. ‘Als de schenkingen bedoeld waren als voorschot op de erfenis, wordt aangenomen dat u uw kinderen gelijk wilde behandelen’, zegt Willems. ‘In dat geval moet uw zoon het te veel ontvangen deel terugbetalen aan uw dochter.’

Het kan ook zijn dat u uw kinderen niet per se gelijk wilde behandelen en dat u de schenking buiten het reservedeel hebt gedaan. ‘In dat geval wordt alleen gecontroleerd of het reservedeel van elk kind is aangetast’, zegt Willems. ‘Als het reservedeel van elk kind bijvoorbeeld 151.250 euro bedraagt (605.000 euro gedeeld door 4), dan is de erfenis in orde en hoeft uw zoon niets aan uw dochter te betalen.’

Hoe vermijden dat uw kinderen ongelijk worden behandeld?

Om te voorkomen dat uw kinderen bij een schenking een ongelijk deel krijgen, doordat vastgoed meer in waarde stijgt dan cash geld, of om discussies tussen uw kinderen te vermijden, kunt u verschillende maatregelen treffen.

De meest courante oplossing is een erfovereenkomst. Er bestaan twee soorten.

‘Bij een globale erfovereenkomst komen ouders en kinderen overeen dat de bordjes in evenwicht hangen. De waarde van een schenking wordt bijvoorbeeld vastgeklikt en wordt ook volledig afgesloten, zodat die later niet meer in de nalatenschap moet worden ingebracht’, zegt advocaat Hannes Casier van Argo Law. ‘Bij zo’n overeenkomst moeten alle kinderen betrokken worden. Gaat één kind niet akkoord, dan kunt u geen globale erfovereenkomst sluiten.’

‘Hierbij komen de kinderen overeen dat, hoewel ze mogelijk niet exact hetzelfde bedrag hebben gekregen, de verdeling alsnog eerlijk is’, zegt Casier. ‘Ze stemmen ermee in dat de financiële gelijkheid gewaarborgd is en accepteren eventuele verschillen. Dit vereist een zorgvuldige procedure waarbij ze voldoende informatie en bedenktijd krijgen.’ In de overeenkomst wordt de waarde van de woning vastgelegd, en de schenkingen worden definitief geregeld. Bij het overlijden worden deze schenkingen niet meer bij de nalatenschap geteld.

Een andere mogelijkheid is het opstellen van een punctuele erfovereenkomst. Hierbij hoeven niet alle kinderen betrokken te worden. ‘Iedereen stemt in met de waarde van de schenking, en deze waarde wordt later in de nalatenschap opgenomen’, legt Casier uit. Hierdoor wordt voorkomen dat een woning, geschonken in blote eigendom, met de tijd in waarde stijgt en dat de hogere waarde moet worden meegenomen in de nalatenschap. Als bijvoorbeeld de woning op het moment van de schenking 250.000 euro waard is en een punctuele erfovereenkomst wordt gesloten, moet alleen dat bedrag (met indexatie) in de nalatenschap worden opgenomen, niet de waarde op het moment van overlijden.

Om gelijkheid tussen beide kinderen te waarborgen, kunt u ervoor kiezen de woning aan beide kinderen gezamenlijk te schenken. ‘Elk kind krijgt dan de helft van de woning en kan zelf beslissen of een van hen zich uit de woning koopt. Dit heet dan: uit onverdeeldheid treden. ‘Ze bepalen samen de prijs, en omdat beide kinderen bevoegd en bekwaam zijn, kunnen ze hier later niet meer op terugkomen’, zegt Willems. ‘Deze optie is duurder, maar biedt meer zekerheid. Bij de akte van uit onverdeeldheid treden is een verdeelrecht van 2,5 procent op de totale waarde van het huis verschuldigd.’