Wie betaalt de elektriciteitsrekening? Mag uw huis worden verkocht? In welk rust- en verzorgingstehuis wilt u verblijven? Als u niet meer in staat bent het antwoord te geven, zal iemand anders dat in uw plaats moeten beslissen. Sinds september 2014 kunt u met een zorgvolmacht op papier zetten wie uw belangen dan moet behartigen. Almaar meer mensen kiezen voor die gemoedsrust. Uit cijfers van de Federatie van het Notariaat (Fednot) blijkt dat al 106.467 Belgen een zorgvolmacht opstelden. In de eerste twee maanden van 2019 zijn er 8.260 geteld.
‘Als mensen in het notariskantoor komen voor hun successieplanning en we de zorgvolmacht ter sprake brengen, dan neemt zo goed als iedereen ook zo’n volmacht. Dan zijn hun zaken zowel bij een overlijden als bij een onbekwaamheid geregeld’, zegt notaris en Fednot-woordvoerder Carol Bohyn.
‘Maar ook almaar meer jongeren worden zich bewust van het belang, vaak nadat ze met de problematiek geconfronteerd worden of nadat hun ouders een zorgvolmacht hebben opgesteld. Onlangs kreeg ik nog een koppel over de vloer dat als kerstcadeau voor zijn kinderen de kosten van een zorgvolmacht betaalde.’
Een zorgvolmacht bewijst niet alleen haar nut bij ouderdomsziekten als alzheimer of dementie. Ook op jonge leeftijd kan iemand in coma raken na een herseninfarct of een verkeersongeval.
Met een zorgvolmacht kunt u vermijden dat uw naasten bij een vrederechter moeten aankloppen. Want als u niets hebt geregeld, stelt de vrederechter een voorlopig bewindvoerder aan. Dat kan iemand van de familie zijn maar in sommige situaties - bijvoorbeeld bij een slechte verstandhouding in de familie - kan het aangewezen zijn een professionele bewindvoerder zoals een advocaat in te schakelen.
Aan wie kunt u een zorgvolmacht geven?
U geeft de zorgvolmacht aan een of meerdere personen naar keuze, in het vakjargon de lasthebbers. ‘In de praktijk geeft 90 procent van de gehuwden in eerste instantie een volmacht aan de partner, en voorzien ze dat de volmacht naar de kinderen gaat, als de partner wilsonbekwaam wordt of overlijdt. In nieuw samengestelde gezinnen merken we meer terughoudendheid om een zorgvolmacht aan de partner te geven, omdat er ook kinderen uit een vorige relatie zijn’, zegt Bohyn.
‘Als er meerdere kinderen zijn, krijgen ze doorgaans allemaal samen een volmacht. U kunt bepalen dat één kind kan beslissen over dagelijkse verrichtingen, maar dat alle kinderen akkoord moeten gaan bij belangrijkere aangelegenheden. Vaak wordt met een plafond gewerkt, waarbij één kind kan beslissen over uitgaven tot bijvoorbeeld 2.500 euro.’ Het is ook perfect mogelijk een zorgvolmacht te geven aan een ander familielid of aan iemand van buiten de familie.
Soms is het aangewezen voor bepaalde handelingen een andere lasthebber aan te wijzen. Bijvoorbeeld als u een zorgvolmacht aan de kinderen wilt geven, maar ook nog schenkingen wilt kunnen doen. Een kind met een volmacht mag niet aan zichzelf schenken. Daarom kunt u voor een schenking ad hoc een lasthebber aanduiden.
‘De persoon aan wie u de volmacht geeft, moet ermee instemmen. Niemand kan worden verplicht’, zegt Bohyn. Het is mogelijk een vergoeding in te bouwen voor wie de volmacht uitoefent. ‘Als iemand een ingewikkelde beleggingsportefeuille moet beheren, kunt u hem een percentage van het rendement toewijzen’, legt Bohyn uit. ‘Familiale lasthebbers worden meestal niet vergoed.’
Naast de lasthebber(s) kunt u ook een vertrouwenspersoon aanduiden die erop toeziet dat de aangeduide lasthebber(s) uw wensen respecteren.
Voor welke handelingen dient een zorgvolmacht?
Tot eind februari kon u alleen een volmacht geven voor beslissingen over uw vermogen. Dat kan een waaier van handelingen zijn, maar evengoed één specifieke. Denk aan bankverrichtingen doen, uw effectenportefeuille beheren, uw pensioen en huurgelden innen, energie- en rusthuisfacturen betalen, een huurcontract hernieuwen en herstellingen aan verhuurde panden laten uitvoeren. Ook kunt u vastleggen dat familieleden bij bepaalde gelegenheden geschenken met een bepaalde waarde moeten krijgen.
Voorts kan het gaan om belangrijke transacties zoals schenkingen of de verkoop van uw woning. U kunt daarbij uw wil specificeren. Zo kunt u aangeven dat een verkoop maar kan nadat u in een rusthuis bent opgenomen en dat er vooraf een erkend schatter moet langskomen. ‘We merken dat veel mensen de mogelijkheid tot vermogensplanning opnemen in hun zorgvolmacht. Zo voegen ze de optie van een schenking toe, zonder die al concreet vorm te geven. Meestal is ingeschreven dat alle kinderen een gelijke behandeling moeten krijgen en eventueel wordt de mogelijkheid om te schenken aan de kleinkinderen voorzien’, zegt Bohyn. Let wel, het is niet mogelijk een volmacht te geven om een testament op te stellen.
Sinds 1 maart kunt u in de zorgvolmacht ook de opdracht geven om beslissingen te nemen over uw persoon. Dat biedt de gemoedsrust dat u later de noodzakelijke zorgen krijgt van de personen die u wenst. U kunt aangeven waar u wilt wonen, in welk rust- of verzorgingstehuis u wilt verblijven als dat nodig blijkt of wie op zoek gaat naar een instelling die aan uw wensen of financiële mogelijkheden voldoet. U kunt ook duidelijk maken welke arts u moet behandelen en dat de thuisverpleging de toegang tot uw woning moet krijgen. Zelfs het lot van uw huisdieren bij een rusthuisopname of bij dementie kunt u vastleggen.
De volmachthouder kan waken over uw patiëntenrechten, zodat u kwaliteitsvolle zorg krijgt. Hij kan bij een opname in het ziekenhuis de documenten over bijvoorbeeld de mogelijke gevolgen van een ingreep ondertekenen en uw patiëntendossier inkijken. ‘Euthanasie of een orgaandonatie kunnen evenwel niet in een zorgvolmacht geregeld worden’, zegt Bohyn.
Wanneer treedt de volmacht in werking?
Dat beslist u. Een zorgvolmacht kan op eender welk moment ingaan. Doorgaans is dat wanneer de volmachtgever wilsonbekwaam wordt. U kunt zelf aangeven naar welke criteria gekeken moet worden om uit te maken of u wilsonbekwaam bent. ‘Vaak wordt gewerkt met een medisch verslag van twee onafhankelijke artsen’, zegt Bohyn.
Het is ook mogelijk de volmacht voor bepaalde zaken direct te laten ingaan en voor andere niet. ‘Een 85-jarige dame die haar huis wil verkopen, kan de zorgvolmacht voor de verkoop onmiddellijk laten ingaan, maar voor alle andere handelingen pas op het moment dat ze wilsonbekwaam wordt’, zegt Bohyn.
Bejaarden wier kinderen in de praktijk al alles regelen, kunnen de zorgvolmacht meteen laten in werking treden. Zelfs als ze nog gezond van geest zijn. Een volmacht kan ook een tijdelijke uitwerking hebben. Denk aan het geval waarin iemand in coma raakt, maar na verloop van tijd volledig herstelt.
Wanneer en hoe moet u de volmacht opstellen?
Een zorgvolmacht moet u geven als u nog wilsbekwaam bent: u moet goed bij uw verstand zijn en zelf beslissingen kunnen nemen. Daarom wacht u het best niet tot de leeftijd met een hoger risico op dementie of alzheimer. Ook mensen met beginnend geheugenverlies talmen beter niet te lang als ze een zorgvolmacht willen opstellen.
U kunt samen met de persoon aan wie u een volmacht geeft een document opstellen. Soms is een tussenkomst van de notaris verplicht. Bijvoorbeeld als u de verkoop van vastgoed en bepaalde schenkingen wilt opnemen. ‘Banken en andere instanties verkiezen een zorgvolmacht die een notaris heeft opgesteld’, zegt Bohyn.
De prijs van een notariële volmacht hangt af van de complexiteit van het dossier en schommelt gemiddeld rond 500 euro.
Een zorgvolmacht heeft alleen uitwerking als ze geregistreerd is in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten (CRL). Die registratie kost 18,15 euro. Als de zorgvolmacht wordt opgesteld door de notaris, zal die de volmacht altijd registreren. In andere gevallen moet u de registratie vragen via de griffie van het vredegerecht.
‘Om misbruik te vermijden raad ik mensen die een zorgvolmacht hebben opgesteld aan die zelf te bewaren en pas boven te halen als dat nodig is. Geef nog geen kopie aan de toekomstige volmachthouder, zodat hij of zij ze nog niet kan gebruiken tegen uw wil in. Het is ook niet verstandig al een exemplaar aan de bank te geven, want die zou dat verkeerdelijk in haar systemen kunnen verwerken waardoor u mogelijk uw eigen geldzaken niet meer kunt beheren’, zegt Bohyn.
Is een zorgvolmacht definitief?
Nee, een zorgvolmacht kan te allen tijde aangepast of herroepen worden. ‘Wie al eerder een zorgvolmacht opstelde en de nieuwe mogelijkheid om persoonsgebonden zaken op te nemen wil benutten, zal de bestaande zorgvolmacht moeten wijzigen’, zegt Bohyn.
Hebt u het vertrouwen in de lasthebber verloren? Of wilt u liever dat iemand anders uw belangen behartigt? Geen probleem, zolang u wilsbekwaam bent, kunt u de zorgvolmacht herroepen of intrekken. U moet dan het einde van de zorgvolmacht laten registreren. ‘Als iemand misbruik vaststelt, kan die persoon altijd naar de vrederechter stappen. Die kan de volmacht desnoods intrekken en alsnog een bewindvoerder aanstellen’, zegt Bohyn.
