Ruzie met uw buurman over het onderhoud van de scheidingshaag, een discussie over de boedelverdeling bij een echtscheiding, een geschil met uw verwarmingsinstallateur over de slechte werking van de nieuwe ketel of onenigheid over de teruggave van de huurwaarborg. Het is maar een greep uit de geschillen die voor de rechtbank uitgevochten worden. Het kan ook anders: met bemiddeling. Een wet op initiatief van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) die maandag in het Staatsblad verschijnt, en tien dagen later in werking treedt, wil die alternatieve geschillenoplossing aanmoedigen.
Met een bemiddeling gaat u onder begeleiding van een bemiddelaar met de tegenpartij op zoek naar een oplossing. De bemiddelaar verzekert dat alle partijen (opnieuw) met elkaar spreken en begeleidt hen met zijn kennis en ervaring tijdens de onderhandelingen. Hij beslist dus niet, maar helpt om tot een akkoord te komen. Zo’n onderhandelde oplossing is voor iedereen beter aanvaardbaar dan een beslissing die door een rechter wordt opgelegd. Bij een rechterlijke beslissing wordt ook gesproken in termen van ‘winnaar’ en ‘verliezer’, wat niet zelden tot een onherstelbare breuk in de relatie leidt.
Sneller en goedkoper
Bemiddeling kan al, maar de aantallen blijven beperkt tot 5.000 à 10.000 per jaar, terwijl jaarlijks meer dan 1 miljoen vonnissen en arresten worden geveld. Bemiddeling is niet alleen goed om de rechtbanken te ontlasten, het is ook een snellere en goedkopere oplossing. Uit de barometer van de Federale Bemiddelingscommissie blijkt dat een bemiddeling gemiddeld 83 dagen duurt. Ook de kosten zijn lager. ‘Globaal bedraagt de kostprijs van een bemiddeling een zevende van die van een rechtszaak’, zegt Marnik Vanhaverbeke van de rechtsbijstandsverzekeraar LAR. ‘Bovendien slaagt ongeveer 80 procent van de bemiddelingen.’
Welke kosten dekt de rechtsbijstandsverzekering?
Bij een bemiddeling tussen twee partijen betaalt meestal elke partij de helft van de honoraria van de bemiddelaar. Uit de barometer van de Federale Bemiddelingscommissie blijkt dat het gemiddelde uurtarief in familiale zaken schommelt tussen 50 en 100 euro exclusief btw en tussen 100 en 150 euro voor sociale, burgerlijke en handelszaken. Wie een rechtsbijstandsverzekering heeft, kan die kosten laten vergoeden op voorwaarde dat het geschil gedekt is.
De waarborgen van aparte rechtsbijstandsverzekeringen zijn ruimer dan die van een rechtsbijstand gekoppeld aan een brand- of familiale verzekering. ‘De meeste Belgische huishoudens hebben slechts een beperkte waarborg, waarbij geschillen die zich het meest lenen voor bemiddeling, zoals familiale aangelegenheden en burenruzies, niet gedekt zijn. Volgens schattingen heeft maximaal 10 procent van de huishoudens een uitgebreidere formule’, zegt Tom Vanwambeke van de rechtsbijstandsverzekeraar Euromex.
Bij de gespecialiseerde rechtsbijstandsverzekeraars worden de kosten van een bemiddelaar en eventuele andere experts steevast gedekt. Veel verzekeraars stimuleren zelfs een bemiddeling. ‘De vergoedingsplafonds zijn voor een bemiddeling hoger dan voor een gerechtelijke procedure. Daarnaast kunnen we exceptioneel de kosten van de tegenpartij vergoeden. Dat gebeurt als in een burengeschil de tegenpartij bemiddeling weigert omdat hij niet verzekerd is.’, zegt Vanhaverbeke. Andere verzekeraars stimuleren bemiddeling door een aantal geschillen te dekken op voorwaarde dat ze via bemiddeling worden geregeld. ‘Een typisch voorbeeld zijn familiezaken. We laten die voorwaarde of vereiste vallen als de klant een bemiddeling voorstelt maar botst op de onwil van zijn tegenpartij’, zegt Vanwambeke.
Waarom wordt er dan zo weinig een beroep op gedaan? ‘In tegenstelling tot de Nederlanders staat onze cultuur veel minder open voor dialoog. Bij een bemiddeling moet je zelf in gesprek gaan, terwijl je je in een rechtszaak door een advocaat laat vertegenwoordigen’, zegt Vanhaverbeke. ‘Voorts is bemiddeling in ons land onbekend. We zijn nog altijd gericht op een conflictuele geschillenoplossing voor de rechtbank.’ Daar moet de nieuwe wet verandering in brengen. De Federale Bemiddelingscommissie wordt gemoderniseerd en staat onder meer in voor de promotie van bemiddeling.
Daarnaast voorziet de wet in een resem maatregelen om bemiddelde oplossingen aan te moedigen. Gerechtsdeurwaarders en advocaten moeten voortaan wijzen op de mogelijkheden van bemiddeling voor een rechtszaak wordt gestart. Ook rechters moeten in elke stand van het geding een minnelijke oplossing bevorderen. ‘De wet gaat niet zover om bemiddeling altijd te verplichten voordat je naar de rechtbank kan gaan. Dat is een gemiste kans’, zegt Alain Laurent Verbeke, professor bemiddeling (KU Leuven en Harvard) en advocaat bij Greenille by Laga. ‘Het zou de partijen verplichten na te denken vooraleer ze in vechtmodus voor de rechtbank verschijnen. Internationaal zien we bij een verplichte eerste poging dat het mogelijk is om tot een minnelijke schikking te komen.’
Twee soorten
Er bestaan twee soorten bemiddeling: de vrijwillige en de gerechtelijke bemiddeling. Om te benadrukken dat een vrijwillige bemiddeling volledig losstaat van een gerechtelijke procedure en dus zonder tussenkomst van een rechter loopt, wordt de term ‘vrijwillig’ in de nieuwe wet vervangen door ‘buitengerechtelijke’ bemiddeling. Beide partijen stemmen dan in om een bemiddelaar te contacteren om hun geschil uit te klaren.
Een gerechtelijke bemiddeling gebeurt in het kader van de rechtszaak. Door de nieuwe wet krijgt de rechter meer mogelijkheden om mensen aan te moedigen voor bemiddeling te kiezen. Hij kan de betrokkenen bij het begin van de procedure vragen stellen over hun pogingen om het conflict minnelijk op te lossen en hen inlichten over de mogelijkheden om voor bemiddeling te kiezen. In familiezaken moet de griffier de partijen een brochure geven en moet de rechter op de inleidingszitting onderzoeken of een minnelijke oplossing mogelijk is. Hij kan de partijen vragen naar de rechtbank te komen.
De rechter kan ook op vraag van een van de partijen of als hij dat nuttig acht de zaak met maximaal een maand uitstellen om na te gaan of het geschil geheel of gedeeltelijk minnelijk kan worden opgelost. De rechter kan geen bemiddeling opleggen tegen de wil van alle partijen in.
Vrijwillig en vertrouwelijk
De nieuwe Bemiddelingswet voert een duidelijke definitie van bemiddeling in. Daarin zitten de drie belangrijkste basiskenmerken vervat.
• Vrijwillig overleg tussen de partijen
Een bemiddeling is steeds vrijwillig. Alle partijen en de bemiddelaar kunnen altijd het bemiddelingsproces stopzetten zonder enig nadeel.
• Met een bemiddelaar
Een bemiddeling gebeurt steeds met een onafhankelijke, neutrale en onpartijdige bemiddelaar. De nieuwe wet koppelt kwaliteitsgaranties aan het beroep van bemiddelaar. Er komen strengere voorwaarden voor de opleiding en voor een erkenning. De titel ‘erkende bemiddelaar’ wordt beschermd en alleen een erkende bemiddelaar mag op professionele wijze bemiddelen, behalve in geschillen tussen ondernemingen, waar iedereen nog kan bemiddelen. Bemiddelaars die vandaag al erkend zijn, blijven erkend.
Grosso modo zijn er drie specialisaties. Bemiddelaars voor familiezaken buigen zich over problemen met kinderen, geschillen bij een (echt)scheiding, een betwisting van het onderhoudsgeld of het hoederecht, conflicten bij een erfenis of de overname of opvolging van een familiebedrijf. Een bemiddeling in sociale zaken gaat over conflicten tussen de werkgever en de werknemer over het loon, de werkomstandigheden, een ontslag, pesterijen of ongewenste intimiteiten.
Ten slotte zijn er burgerlijke en handelszaken. Burgerlijke zaken zijn burenruzies, huurgeschillen, niet-geleverde of slecht uitgevoerde prestaties door financiële instellingen, ziekenhuizen, reisbureaus, telecomoperatoren. Conflicten met bedrijven kunnen gaan over laattijdige of verkeerde leveringen, slecht uitgevoerde werken, geschillen tussen aandeelhouders en medezaakvoerders of conflicten tussen ondernemingen onderling. Nieuw is dat het toepassingsgebied van de bemiddeling wordt uitgebreid naar vermogensrechtelijke geschillen met de overheid.
• Vertrouwelijk
Bemiddeling gebeurt op een vertrouwelijke en gestructureerde manier. Alles wat tijdens de bemiddeling wordt gezegd en alle uitgewisselde documenten zijn vertrouwelijk. Iedereen kan dus vrijuit spreken, zonder dat dat buiten de context van de bemiddeling gebruikt kan worden.
Verschillende etappes
Er bestaan verschillende methodieken van bemiddeling. De volgende stappen komen vaak voor:
1. Informatief gesprek
In een eerste gesprek informeert de bemiddelaar over de spelregels: goede wil, respect, het vertrouwelijke karakter van een bemiddeling en honoraria en kosten van de bemiddelaar. Die regels worden samengevat in het bemiddelingsprotocol, dat beide partijen ondertekenen.
2. Verzamelen van informatie
Elke partij legt haar standpunt uit. De bemiddelaar verzamelt alle informatie en maakt een overzicht van waarover ze het eens en oneens zijn.
3. Onderhandelingen en onderzoek van de opties
Elk standpunt wordt besproken, zodat de partijen een goed inzicht in elkaars belangen en behoeften krijgen. Samen met de bemiddelaar zoeken ze naar de best mogelijke oplossing van het geschil.
4. Ontwerpakkoord
Nadat de bemiddelaar heeft nagekeken wat de juridische, fiscale, financiële en persoonlijke gevolgen zijn van de beslissingen stelt hij een ontwerpakkoord op.
5. Ondertekening van het akkoord
Als er een finaal akkoord is, worden de engagementen neergeschreven in een bemiddelingsakkoord. Dat document wordt door de beide partijen ondertekend. Het is niet verplicht, maar het bemiddelingsakkoord kan door een rechter bekrachtigd worden. Daarmee krijgt het dezelfde kracht als een vonnis. Als een partij zich later niet aan de afspraken houdt, kan zonder een nieuwe tussenkomst van de rechtbank bijvoorbeeld een gerechtsdeurwaarder ingeschakeld worden om beslag te leggen op het loon.
Zowel bij een vrijwillige als een gerechtelijke bemiddeling kan er een akkoord zijn over een deel van het geschil. De rechter spreekt zich dan uit over de resterende geschilpunten. Ook als een bemiddeling niet slaagt, kan nog altijd een rechtszaak ingespannen worden.
Nieuw alternatief
De bemiddelingswet voorziet vanaf 2019 in een nieuwe vorm van minnelijke oplossing: de collaboratieve onderhandeling. Die wordt vandaag al in Franstalig België gebruikt, maar nog niet in Vlaanderen. Het proces is vergelijkbaar met dat van een bemiddeling, maar een collaboratieve onderhandeling wordt niet door een erkende bemiddelaar geleid. Speciaal opgeleide en erkende advocaten staan hun cliënten bij en adviseren hun in de onderhandeling met het oog op een minnelijk akkoord. Ze stappen af van hun traditionele rol als tegenstander van de andere partij, maar treden op als onderhandelaars om samen met de advocaat van de andere partij tot een oplossing te komen. Als de onderhandeling niet slaagt en de zaak voor de rechtbank wordt gebracht, moet een andere advocaat de verdediging op zich nemen.
