U fraudeert als u niet woont waar u zegt dat u woont

Op zich is er niets mis mee u te domiciliëren aan de kust. U mag in België vrij kiezen waar u woont. Maar dan moet u daar ook effectief gaan wonen. De stelregel is dat u zich moet inschrijven in het bevolkingsregister van de gemeente waar u uw hoofdverblijfplaats heeft.

Maar wat is nu uw hoofdverblijfplaats? ‘In de regel is dat de plaats waar u het grootste deel van het jaar verblijft’, zegt Tom Vandromme, onderzoeker aan de faculteit rechten van de Universiteit Antwerpen en auteur van het boek ‘Domiciliefraude, het belang van een correcte inschrijving in het bevolkingsregister’. ‘De wet plakt daar geen dagen op, maar als je de tekst interpreteert, is dat dus minstens zes maanden en één dag.’

Pantoffels, vrouw en paard

‘De tijd dat je ergens woont, is belangrijk maar niet exclusief’, treedt advocaat Anton van Zantbeek (Rivus) bij. ‘In 19de-eeuwse literatuur wordt de hoofdverblijfplaats omschreven als de plaats waar je pantoffels staan en waar je honden, paarden en vrouw zich bevinden. Je woont eigenlijk waar je thuiskomt, maar dat is een zeer grijs gebied. Je kan elk weekend thuiskomen aan zee, maar daarom is dat niet je hoofdverblijfplaats.’

‘Daarom wordt ook naar feitelijke elementen gekeken’, zegt van Zantbeek ‘Voor de meeste mensen is het belangrijkste criterium de plaats waar de kinderen naar school gaan, maar denk ook aan de sportclub waar ze lid zijn, de tandarts in de buurt, het lokale bankkantoor waar ze een rekening hebben, hun werk... Kortom, de plaats waar de meeste elementen van hun persoonlijke leven samenkomen.’

Waarom is dat domicilieadres zo belangrijk? ‘Omdat de hele communicatie met de overheid via dat adres verloopt’, aldus van Zantbeek. ‘Daarnaast betaalt u ook belastingen in de gemeente waar u staat ingeschreven’, voegt Vandromme eraan toe. En daar kan het schoentje wringen.

Sommige kustgemeenten zijn fiscaal erg aantrekkelijk om zich er te vestigen omdat ze nauwelijks of geen gemeentebelasting heffen. Dat is het geval in Koksijde, De Panne en Knokke-Heist, waar de aanvullende belasting op de personenbelasting 0 procent bedraagt, terwijl dat in Vlaanderen gemiddeld 7,2 procent is.

Wie er officieel is ingeschreven, wordt door die gemeenten niet belast in de personenbelasting. ‘Hoe hoger uw belastbaar inkomen, hoe groter het voordeel’, zegt van Zantbeek.

Als u met uw hele hebben en houden naar de kust verhuist, is er geen vuiltje aan de lucht. Maar als u zich alleen laat inschrijven in het bevolkingsregister om minder of geen gemeentebelasting te betalen, is sprake van fiscale fraude. Het kan dat u ermee weg komt omdat de gemeente er geen weet van heeft, maar u fraudeert als u niet woont waar u zegt dat u woont.

De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) nuanceert dat fiscale voordeel. ‘Het is niet altijd zo eenduidig dat het veranderen van domicilie goedkoper uitdraait. Gemeenten met een lage aanvullende belasting op de personenbelasting heffen vaak hogere opcentiemen op de onroerende voorheffing. Die betaalt u als vastgoedeigenaar sowieso, ook als u er uw domicilie niet hebt’, zegt woordvoerster Katrien Gordts. ‘Een tweede instrument waarmee gemeenten domiciliefraude compenseren, is een belasting op tweedeverblijvers. Die compenseert voor een stuk het verlies van fiscale toeristen.’

Voor 2020 schreven 255 gemeenten (85% van alle gemeenten in Vlaanderen) ontvangsten uit een belasting op tweede verblijven in. ‘Het gaat dus om een zeer ruim verspreide praktijk.’ De totale verwachte opbrengst is 97,3 miljoen euro. Ter vergelijking: de aanvullende gemeentebelasting op de personenbelasting en de opcentiemen op de onroerende voorheffing zijn elk goed voor meer dan 2 miljard euro aan verwachte gemeentelijke inkomsten.

Hoe vaak fiscale domiciliefraude voorkomt, is niet geweten. ‘Bij de federale overheidsdienst Financiën is er geen georganiseerde controleactie naar domiciliefraude in België. We hebben dan ook geen cijfers’, zegt woordvoerster Florence Angelici. Op zich is dat logisch, de gemeenten kunnen inkomsten mislopen, niet de Belgische fiscus.

‘Bij de controle van dossiers is domiciliefraude wel een van de klassieke aandachtspunten’, zegt Angelici. ‘Als een controleur in een dossier elementen opmerkt die op domiciliefraude wijzen, zal hij actie ondernemen.’ Ook zijn er controleacties specifiek op domiciliefraude bij grensarbeiders in de Franse grensstreek, om na te gaan of de grensarbeiderregeling niet ten onrechte wordt toegepast. ‘Daarvoor zijn sinds 2017 104 dossiers gecontroleerd.’

Wijkagent

Dat betekent niet dat er niet gecontroleerd wordt. ‘Als u zich gaat inschrijven in het bevolkingsregister, komt een wijkagent of andere ambtenaar ter plaatse vaststellen of u daar effectief woont’, zegt Vandromme. ‘Soms gebeurt dat heel secuur - denk aan oud-politicus Siegfried Bracke die de politie de onderbroeken in zijn kleerkast moest laten zien om aan te tonen dat hij in Gent woonde - in andere gemeenten volstaat uw naam op de brievenbus’, treedt van Zantbeek bij. ‘Het kan ook gebeuren dat er geen woonstcontrole plaatsvindt door een gebrek aan personeel’, zegt Vandromme.

Daardoor kan fiscale domiciliefraude onder de radar blijven. Wat als u toch ontmaskerd wordt? ‘Dan kan de gemeente u ambtshalve uitschrijven’, aldus van Zantbeek. ‘U kunt dat betwisten bij de minister van Binnenlandse Zaken en, als dat niet lukt, ook bij de Raad van State’, weet Vandromme. ‘Haalt u daar geen gelijk, dan stopt het.’

Ook kan de gemeente waar u zich had moeten inschrijven u ambtshalve opnemen in het bevolkingsregister, eventueel met terugwerkende kracht. De FOD Financiën kan dan de te weinig betaalde gemeentebelastingen invorderen en aan de gemeente terugstorten, aldus de VVSG.

‘De wet op het bevolkingsregister bevat ook strafrechtelijke maatregelen voor fraudeurs - de boete kan oplopen tot 4.000 euro - maar zulke zaken behoren niet tot de prioriteit van het parket’, zegt Vandromme. Van Zantbeek noch Vandromme heeft weet van zaken waarbij een boete werd uitgeschreven op basis van de wet op het bevolkingsregister.