Eigendommen van Poetins oligarchen blootgelegd

Meer dan 70 journalisten van 25 media in Europese landen en in de Verenigde Staten voeren een gezamenlijk onderzoek naar alle eigendommen van (gesanctioneerde) handlangers van de Russische president Vladimir Poetin. Naast De Tijd voor België gaat het onder andere om onderzoeksjournalisten van Le Monde (Frankrijk), Follow The Money (Nederland), The Guardian (VK), Reporter.lu (Luxemburg), NDR (Duitsland) en Miami Herald (VS). Het collectief OCCRP coördineert de journalistieke zoektocht onder de naam Russian Asset Tracker.

De samenwerking begon al eind februari, daags na de Russische inval in Oekraïne. Vandaag is bij de lancering van de gezamenlijke databank voor het project op de website van OCCRP al voor meer dan 15 miljard euro aan eigendommen te vinden van een 13-tal Russische oligarchen, politici, propagandisten en andere topmedewerkers van het Kremlin.

Nog voordat sommigen onder hen de voorbije weken het doelwit werden van financiële sancties door de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk en/of de VS stonden deze 13 ook al op de zogeheten Navalny-lijst. Daarop staan al sinds 8 februari vorig jaar 35 namen van Russen die volgens de Russische opposant Aleksej Navalny gelinkt zijn aan zijn vergiftiging en opsluiting.

In totaal staan al meer dan 145 eigendommen in de databank van Russian Asset Tracker, zoals vastgoed, privéjets, luxejachten en aandelen van bedrijven. De meeste zijn eigendom van rijke gesanctioneerde oligarchen die nauw aanleunen bij Poetin en hun fortuin maakten na de val van de Sovjet-Unie.

De Tijd onthulde eerder al dat in ons land voor 10 miljard euro aan transacties en rekeningen van gesanctioneerde Russen en bedrijven bevroren is. Van wie die eigendom zijn, mag de federale overheidsdienst Financiën niet prijsgeven. Waarschijnlijk heeft het grote miljardenbedrag te maken met de aanwezigheid van de internationaal cruciale financiële dienstverleners Euroclear en Swift in ons land. Intussen staan op de Belgische, geconsolideerde sanctielijst die de Thesaurie voor ons land bijhoudt al 943 namen die te maken hebben met het Oekraïneconflict.

Maar De Tijd vernam dat naast de miljarden euro’s aan rekeningen en transacties nog geen andere eigendommen zoals vastgoed of boten zijn bevroren in ons land. ‘De federale overheidsdienst Financiën is nog niet op de hoogte gebracht van vastgoed of boten onder Belgische vlag die rechtstreeks of onrechtstreeks toebehoren aan gesanctioneerde personen of andere entiteiten’, vertelt de woordvoerster van Financiën, Florence Angelici. ‘Onze diensten verifiëren alle elementen die onder onze aandacht zijn gebracht, en die het mogelijk kunnen maken andere activa te identificeren die het doelwit zijn van de sancties.’

Eiland Man

Het grootste vermogen, meer dan 6,4 miljard euro aan bezittingen, dat we konden traceren voor ons onderzoek is dat van de gesanctioneerde Russische oligarch Roman Abramovitsj, bekend als eigenaar van de Britse voetbalclub Chelsea die hij door de sancties moet verkopen. Abramovitsj blijkt daarvoor ondoorzichtige postbusvennootschappen te gebruiken op het Eiland Man en in Cyprus. Behalve aan vastgoed in Parijs en Saint-Tropez konden we hem vooral linken aan gebouwen en bedrijven in het VK, zoals zijn aandeel (bijna een derde) in het Britse staalbedrijf Evraz.

Nummer twee in onze databank is de 54-jarige Oleg Deripaska, ooit de rijkste Rus. Hij maakte fortuin in de aluminiumbusiness na de val van de Sov­jet-Unie en heeft zeer nauwe banden met Poetin. Hij was tot juni 2018 persoonlijk bestuurder van een Brusselse vzw, waarrond in 2015 een witwasonderzoek werd geopend in ons land. Het Brusselse parket seponeerde dat al in juni 2016 zonder gevolg. De antiwitwascel vermoedde destijds dat Deripaska hier, vooral via de vzw, tientallen miljoenen euro’s aan investeringen in kunst en vastgoed had gedaan vanuit zijn bedrijven en rekeningen in belastingparadijzen zoals Liechtenstein en Cyprus.

De journalisten die deelnamen aan het Russian Asset Tracker-onderzoek konden in andere landen nog voor meer dan 5 miljard euro aan eigendommen linken aan Deripaska. Dat gaat van villa’s in Saint-Tropez en Parijs die hij bezit via Britse vennootschappen, een reeks villa’s op het Italiaanse eiland Sardinië tot twee herenhuizen in New York in handen van zijn firma’s in het Amerikaanse Delaware. Er is ook een peperduur pand in Londen, dat hij bezit via de Britse Maagdeneilanden en dat vorige week nog werd gekraakt door activisten.

Er zijn ook drie luxejachten die via een cascade van schermvennootschappen in Cyprus en op de Britse Maagdeneilanden leiden naar Deripaska, naast een privéjet en commercieel vastgoed. Het gaat ook om Deripaska's aandelen in verschillende bedrijven, zoals de Oostenrijkse bouwgroep Strabag, die ook in ons land actief is. De hoofdaandeelhouder van Strabag verbrak vorige week nog de banden met Deripaska nadat die had geweigerd zijn aandelen te verkopen.

Zwitserse rekeningen

Via gelekte bankgegevens konden de journalisten ook gespijsde rekeningen van de oligarchen traceren. Zoals Zwitserse rekeningen bij Credit Suisse waarop in 2011 nog bijna 2 miljard euro stond en die - via zijn zus - leidden naar de 68-jarige gesanctioneerde oligarch Alisher Oesmanov, de hoofdaandeelhouder van de Russische metaalgroep Metalloinvest en ex-aandeelhouder van de Engelse voetbalclub Arsenal. Oesmanov kwam in ons land eind 2017 in beeld als kandidaat-overnemer van voetbalclub Anderlecht. Uiteindelijk trok Marc Coucke aan het langste eind.

Oesmanov blijkt ook schuil te gaan achter een kluwen van postbusvennootschappen in Cyprus en op het Eiland Man, waarmee hij vastgoed bezit in Duitsland en in het VK, en ook een van de grootste vliegtuigen die in privéhanden zijn, een Airbus A340-300 die meer dan 300 miljoen dollar waard is.

Nog een naam in de Russian Asset Tracker is de 69-jarige Gennady Timchenko. Met een geschat vermogen van zo’n 19,5 miljard dollar wordt hij beschouwd als een belangrijke ‘portemonnee van Poetin’. Timchenko, die ook de Finse nationaliteit heeft, stichtte al in 1997 vanuit Cyprus de energiegroep Gunvor, waar ook de Antwerpse raffinaderij Gunvor Petroleum Antwerpen uit voortkwam tot die in de zomer van 2020, in de nasleep van de eerste coronagolf, moest sluiten. Maar Timchenko was toen al lang, sinds 19 maart 2014, uit Gunvor gestapt. Hij verkocht zijn Gunvor-aandelen een dag voor de Amerikanen hem op hun sanctielijst zetten nadat de Russen het Oekraïense schiereiland de Krim hadden geannexeerd.

Pas na de invasie van Oekraïne plaatsten ook de EU en het VK Timchenko vorige maand op hun sanctielijsten. Dat leidde begin deze maand al tot de inbeslagname van zijn 50 miljoen euro dure luxejacht Lena in het Italiaanse San Remo. Dat vaartuig zou hij bezitten via een postbusvennootschap op de Britse Maagdeneilanden.

Voor ons onderzoek volgden we ook het spoor van Timchenko’s labyrint aan holdings en andere vennootschappen, dat ook naar België leidt, zoals De Tijd eerder al onthulde. Zo hebben Timchenko en nog een andere gesanctioneerde oligarch, de voormalige schoonzoon van Poetin Kirill Shamalov (39), hier voor hun petrochemiebedrijf Sibur een ‘vennootschap naar buitenlands recht’. Daarmee kunnen ze in ons land een bijkantoor hebben of kapitaal ophalen. Timchenko’s eigen investeringsbedrijf Volga Group is onder andere eigenaar van Novatek, het grootste private olie- en gasconcern in Rusland. Ook Novatek heeft hier via zijn Poolse poot een vennootschap naar buitenlands recht, opgericht in april 2019.

Timchenko’s voorbeeld illustreert hoe er ook sporen lopen via verschillende Luxemburgse postbusvennootschappen. Al in december 2004 richtte hij in het groothertogdom een holding op samen met zijn vrouw Elena, genaamd Sogeco Participations. Dat gebeurde met de hulp van een Belgische boekhouder die in Luxemburg voor verschillende klanten vennootschappen beheert.

Maar sinds Timchenko in 2014 op de Amerikaanse sanctielijst belandde, staan de Luxemburgse holdings, zoals het later opgerichte Coeur de Cavalière, op naam van zijn vrouw. Via de Luxemburgse vennootschappen bezitten ze onder andere commercieel vastgoed in Finland, een villa aan de Franse Rivièra en een hotel in de Franse Alpen. Het toont aan dat het uitpluizen van de eigendommen van Poetins oligarchen speurwerk vergt over de grenzen heen.