250 dagen Milei: 'kettingzaagoperatie' doet Argentijnen voorlopig nog meer bloeden

'In Argentinië zijn we een groot deel van de economische theorie aan het herschrijven.' Zo betoogde Javier Milei eind juni in een speech toen hij verwees naar de libertaire recepten die hij zijn land sinds zijn aantreden op 10 december 2023 voorgeschreven heeft. 'En als we deze oefening tot een goed einde brengen, kennen ze me misschien wel de Nobelprijs voor Economie toe', voegde de zelfverklaarde 'anarchokapitalist' eraan toe.

Vast staat dat de 53-jarige econoom het roer radicaal omgegooid heeft in de eerste 250 dagen van zijn presidentiële mandaat. Amper twee dagen na zijn inauguratie begon hij 'als een mol' te woelen in het staatsapparaat. Over zijn einddoel laat hij geen twijfel bestaan. 'De staat van binnenuit vernietigen, zoals bij een infiltratie in vijandelijke linies', stelde hij deze zomer aan de site The Free Press.

En dus lanceerde Milei een kruistocht in meerdere etappes. Het eerste objectief? De eindeloos galopperende inflatie beteugelen. In zijn ogen was dat fenomeen gelinkt aan het structurele onevenwicht in de overheidsfinanciën, dat dan weer gefinancierd werd door de uitgifte van staatspapier. Dat had vervolgens één belangrijke afnemer: de centrale bank. Omdat die instelling voortdurend geld bijdrukte om de aankopen te bekostigen, veroorzaakte ze een waardevermindering van de munt en stuwde ze de prijzen.

'In de redenering van de president was het dan ook de logica zelve dat hij snoeide in de overheidsuitgaven om die inflatie te bestrijden', zegt Jean Louis Martin, econoom en expert Latijns-Amerika bij het Institut français des relations internationales (Ifri). 'En dat deed hij radicaal.' Milei halveerde het aantal ministeries, slankte het ambtenarenkorps met meer dan een kwart af en knipte drastisch in subsidies die de energiefactuur en de prijs van het openbaar vervoer drukten.

Tegelijk besliste hij de pensioenuitkeringen en het budget voor universiteiten niet langer te indexeren. Hij beval het nationale persagentschap de deuren te sluiten. En liet duizenden werven gefinancierd met overheidsgeld stilleggen. De ingrepen wierpen vruchten af. 'In reële termen vielen de overheidsuitgaven jaar op jaar al snel met 40 procent terug', becijferde het Argentijnse instituut voor begrotingsanalyse.

De impact van de 'kettingzaagoperatie' - een werktuig waarmee Milei vorig jaar tijdens verkiezingsmeetings zwaaide - sijpelde meteen door in de staatsfinanciën. Voor het eerst in 16 jaar sloot Argentinië het eerste kwartaal van 2024 af met een begroting in evenwicht, terwijl het land eind 2023 nog kampte met een tekort van meer dan 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Inmiddels kan de president zelfs prat gaan op een klein budgettair overschot.

De maatregelen misten hun effect evenmin op het inflatiepeil. En dat ondanks een devaluatie van de peso met meer dan 50 procent, die Milei doorvoerde als een van zijn eerste wapenfeiten in december. Zo'n operatie maakt Argentijnse producten interessanter voor buitenlandse bedrijven, maar het wordt duurder om buitenlandse producten te kopen, wat inflatie stimuleert.

Terwijl de consumptieprijsindex in december maand op maand nog een stijging van 25,5 procent liet optekenen, was in juli sprake van een klim met 'slechts' 4 procent tegenover juni. In vergelijking met dezelfde periode in 2023 is de opmars wel nog stevig: 263,4 procent in juli, na een piek van net geen 290 procent in april.

Geen cent over

En dat voelen veel Argentijnen dagelijks in hun portemonnee. 'Het leven is hier sinds eind 2023 een pak duurder geworden. Daar kan je niet om heen', getuigt Pieter Jan De Nul, country manager van de Vlaamse baggeraar Jan De Nul, vanuit Buenos Aires. 'Een etentje voor twee, met een glaasje wijn, kost in een niet eens zo speciale eetgelegenheid vandaag al gauw 250 dollar. Voor datzelfde bedrag konden de Argentijnen afgelopen najaar nog met 15 vrienden op restaurant gaan.'

De inflatiegroei neemt dan wel af, maar vooral de geschrapte subsidies hakken erin. De Nul zag hoe heel wat Argentijnen uit de lagere en de middenklasse de afgelopen maanden worstelden om rond te komen. 'Laten we het voorbeeld nemen van een poetshulp. In Argentinië verdient die gemiddeld 300 dollar per maand. Met de huidige prijzen heeft zij aan het eind van de maand geen cent meer over. Door de vele subsidies leefde iedereen de voorbije jaren in een bubbel. Een kop koffie op café was gemiddeld duurder dan de stroomfactuur. Dat moest natuurlijk ooit mislopen.'

Mileis besparingen wogen ook op de economische activiteit. Die lag tijdens het eerste kwartaal van 2024 ruim 5 procent lager dan een jaar geleden. Door de beslissing om duizenden werven stil te leggen, incasseerde de bouwsector zware klappen. Ook de industrie boerde achteruit. En omdat de worstelende consument de vinger op de knip houdt, kregen ook de groot- en de kleinhandel een tik. Met jobverlies als resultaat.

Al die effecten van het libertaire beleid vertaalden zich onvermijdelijk in groeiende misère. Eind 2023 leefden ruim vier op tien Argentijnen in armoede. Inmiddels is dat meer dan 55 procent. Dat Mileis maatregelen helpen om het Argentijnse economische blazoen wat op te poetsen, voelen zij voorlopig niet. 'Het is niet omdat de inflatie wat vertraagt dat de mensen nu dolgelukkig de tango dansen op straat', zegt De Nul.

Privatiseringen

Hoewel cijfers van het Argentijnse instituut voor de statistiek (Indec) aangeven dat de economische activiteit vlak voor de zomer weer wat begon aan te trekken, gaan experts ervan uit dat het land ook in 2024 de recessie niet zal weten uit te zwaaien. 'Wellicht bedraagt de krimp 3,5 tot 4 procent', zegt econoom en Latijns-Amerika-expert Martin. 'Het valt te verwachten dat heel wat Argentijnen eerst nog meer ellende wacht voor het economische tij echt keert.'

Niet het minst omdat Mileis kruistocht nog niet ten einde is. De president zag zijn ambities de afgelopen maanden afgeremd in het parlement. Omdat zijn partij La Libertad Avanza slechts zeven van de 72 senaatszetels en 38 van de 257 kamerzitjes bezet, volgde een afzwakking van zijn veelbesproken hervormingsplannen. 'Maar de bijgestuurde wet geeft hem best wel wat speelruimte om nog een pak verder te gaan op het pad naar meer deregulering en liberalisering', merkt Martin op.

Volgens de eind juni goedgekeurde tekst kan de president op administratief, economisch, financieel en energievlak tot midden 2025 beslissingen per decreet doorvoeren. Daarnaast krijgt de arbeidsmarkt niet alleen een moderner kleedje. Enkele ingrepen in dat domein moeten er ook toe leiden dat illegaal tewerkgestelden in een geregulariseerd statuut belanden en dat - na een decennium stagnatie - weer meer formele jobs gecreëerd worden in de privésector.

Een privatisering van staatsbedrijven behoort ook tot de opties. 'Al zal die operatie niet opbrengen wat Milei voor ogen had', zegt Martin. Van de 41 bedrijven die op zijn oorspronkelijke privatiseringslijst stonden, blijven er minder dan tien over. 'Daar is het nationale staatsoliebedrijf - de onderneming die ongetwijfeld de meeste interesse zou opwekken bij investeerders - niet meer bij. Het potentieel om, net als Carlos Menem in de jaren 90, tot massale privatiseringen over te gaan, is beperkt.'

Hedendaags kolonialisme

Om privébedrijven te overtuigen in Argentinië te investeren, is wel een speciaal regime in de steigers gezet. Wie meer dan 200 miljoen dollar (182 miljoen euro) in projecten pompt, kan 30 jaar aanspraak maken op fiscale, douane- en wisselkoersvoordelen. 'Het regime trok de mijnbouwreus BHP al over de streep om in het kopermijnproject Josemaría te stappen', merkt De Nul op. 'Op termijn levert dat normaal duizenden jobs en honderden miljoenen dollars inkomsten voor de staatskas op.'

Maar het gunstregime lokt ook kritiek uit. Tegenstanders merken op dat het vooral aantrekkelijk is voor multinationals, terwijl het kmo's - goed voor zowat 70 procent van de jobs in Argentinië - benadeelt. 'Bovendien zal de ontginning van onze natuurlijke rijkdommen door het systeem in handen van buitenlandse bedrijven komen. Dit is een instrument voor een hedendaagse versie van het kolonialisme', foeterde de peronistische ex-presidente Cristina Fernández de Kirchner al.

Om de Argentijnse landbouwsector in zijn kamp te krijgen, had Milei de boeren tijdens de presidentsrace ook een duw in de rug in het vooruitzicht gesteld. Door de belasting op de export van landbouwproducten te verlagen hoopte hij de uitvoer van soja, graan, vlees en wijn te stimuleren, zodat broodnodige buitenlandse valuta naar het land zouden stromen om de flink geslonken internationale reserves van de centrale bank aan te vullen.

Voor de vleesindustrie volgde begin augustus een geste. 'Maar ik zie niet in hoe Milei die belastingknip voor alle landbouwproducten op korte termijn kan doorvoeren als hij wil vasthouden aan een begroting in evenwicht', zegt Martin. Door de krimp van de economie en de beknibbelende consument liep de overheid al heel wat geld mis. Zeker omdat de btw doorgaans goed is voor 30 procent van alle fiscale inkomsten. Om wat gaten dicht te rijden voerde de president - voor wie belastingen een 'vorm van diefstal' zijn - een nog maar recent afgeschafte inkomenstaks weer in.

Nog altijd populair

Hoewel de voorbije 250 dagen verschillende betogingen tegen het beleid van Milei plaatsvonden in Argentinië, houdt de rockstereconoom in populariteitspolls tot nu wel stand. Ondanks de almaar grotere groep armen in de samenleving geniet 'de leeuw' - een bijnaam die hij dankt aan zijn weelderig wuivende haarbos - nog altijd het vertrouwen van ruim de helft van de bevolking. Dat is slechts een fractie minder dan de 55,65 procent van de stemmen die hij op 19 november vorig jaar veroverde bij de presidentsrace.

'Veel mensen zijn bereid Milei nog wat krediet te gunnen', zegt De Nul. Uit rondvragen blijkt dat heel wat Argentijnen hun huidige kommer nog altijd in de schoenen schuiven van het vorige peronistische bestuur. Ook Milei blijft met de regelmaat van een klok hameren op de verantwoordelijkheid van 'de stelende, nutteloze politieke kaste die al 30 jaar op Argentinië parasiteert'.

'Naar mijn aanvoelen worden de komende zes maanden cruciaal voor Milei om jobs te creëren en de inflatie te beteugelen, zodat mensen weer wat kunnen ademhalen en opnieuw kunnen sparen', stelt De Nul. 'Als hij daar niet in slaagt, kan hij bij de tussentijdse parlementsverkiezingen in het najaar van 2025 de rekening gepresenteerd krijgen.'

Niet uitvoerbaar

Een sinecure wordt het niet om in dat tijdsbestek zo'n ommekeer teweeg te brengen, denkt Jean Louis Martin. 'Tot nu heeft Milei vooral het laaghangende fruit geplukt. Maar het doel is nog niet bereikt. Je kan bezwaarlijk betogen dat een maand-op-maandinflatie van 5 procent een succes is, laat staan een houdbare situatie. Om dat cijfer voort terug te dringen wacht hem de komende tijd een zoektocht naar complexere en sociaal kostelijkere ingrepen.'

De Franse econoom betwijfelt dat die expeditie Milei zal leiden naar een afschaffing van de centrale bank en een dollarisering van de economie, waarbij de peso als betaalmunt plaats zou maken voor de Amerikaanse dollar. 'Een dollarisering is enkel haalbaar als een land een stevige voorraad buitenlandse reserves heeft tijdens die ingreep. Dat is in Argentinië vandaag niet het geval. Het klonk goed in de campagne, maar is in een economie met die omvang volgens mij gewoon niet uitvoerbaar.'

Op welk pad de Argentijnse president zijn land dan wel zal zetten? 'Rekening houdend met zijn beperkte manoeuvreerruimte heb ik geen idee', zegt Martin. Maar de expert is er wel van overtuigd dat de moeilijkste testfase in Mileis 'libertaire laboratorium' nu pas aanbreekt. 'Aan de maatregelen die hij tot nu doorvoerde, hing al een stevig sociaal prijskaartje. Het valt niet uit te sluiten dat frustraties en onvrede over de volgende ingrepen uitmonden in aanzienlijk protest.'

Al verwacht de Fransman geen herhaling van de sociale explosie van eind 2001, toen de toenmalige president, Fernando de la Rúa, te midden van massamanifestaties met een helikopter uit het presidentieel paleis vluchtte. Een ding lijkt wel zeker: Milei heeft nog veel werk voor hij echt mag hopen op de Nobelprijs voor Economie.