Dalende gasprijzen geven vals gevoel van veiligheid: 'De winter van 2023 wordt moeilijker'

Het lijkt wel of de jongste weken alleen goed nieuws komt van het gasfront. De prijzen blijven zakken: 1 megawattuur gas kost op de TTF-beurs, de Europese referentie voor de gasprijs, nu 160 euro. Dat is minder dan de helft van de piekprijs van 350 euro eind augustus. Ook met de Europese wintervoorraden gaat het de goede kant op. Ze zijn in de meeste landen goed aangevuld. De ondergrondse gasopslag in Loenhout in ons land, waarvan de Europese Commissie wil dat hij tegen november voor 80 procent gevuld is, zit sinds begin oktober 100 procent vol.

De ontploffingen van de onderzeese gaspijpleidingen uit Rusland, Nord Stream 1 en 2, hadden nauwelijks invloed op de prijsvorming op de korte termijn. In de Europese havens lost de ene lng-tanker de andere af met vloeibaar aardgas uit alle hoeken van de wereld. Daarom is het niet verwonderlijk dat hier en daar mensen zeggen dat we erin geslaagd zijn los te raken van het Russische gas. Dat de Russische leider Vladimir Poetin voorstellen doet om via andere routes gas te leveren zou kunnen suggereren dat Rusland last heeft van de energiecrisis door het wegvallen van miljarden uit de export.

De werkelijkheid is minder rooskleurig. In zijn recentste World Economic Outlook waarschuwt het Internationaal Monetair Fonds (IMF) dat het aanpassen van de energiebevoorrading na de Russische inval breed en permanent is. ‘De winter van 2022 wordt uitdagend, maar de winter van 2023 zal waarschijnlijk erger zijn’, klinkt het. In de energiesector maken velen zich grote zorgen.

Als je de vorige winter, degene die nu voor de deur staat en de daaropvolgende bekijkt, heeft die laatste veel kans de ergste te worden, zegt professor Thijs Van de Graaf (UGent), expert energiebeleid en internationale politiek. ‘Tijdens de vorige winter waren de voorraden laag, maar kwam er nog veel Russisch gas binnen. Deze winter zal de situatie net omgekeerd zijn: de Europese voorraden zijn goed gevuld, maar er komt veel minder gas binnen via pijpleidingen uit Rusland. De volgende winter krijgen we het slechtste van twee werelden.’

‘We kunnen er gif op innemen dat we later geen Russisch gas via pijpleidingen meer zullen kunnen importeren’, zegt Van de Graaf. Als we dan aan het einde van het huidige stookseizoen op zeer lage voorraadniveaus zitten, wordt het moeilijk die voorraden in de zomer weer bij te vullen. De combinatie van het ontbreken van aanvoer uit Russische pijpleidingen en een beperkte aanvoer per schip is een zeer grote uitdaging. Die vrees uit zich in de prijzen voor de levering van gas in de winter van 2023-2024. Ze blijven op relatief hoge niveaus.

De waarschuwingen voor nog meer moeilijke jaren en de noodzaak van besparingen zijn terecht, vindt Van de Graaf. ‘De prijspieken van eind augustus hadden achteraf gezien te maken met Europese bedrijven die tegen elke prijs de voorraden wilden aanvullen. Toen bestond de vrees voor nog hogere prijzen. Mensen denken vaak dat die alleen lineair omhoog gaan. Nu krijg je het omgekeerde: er heerst een opluchting en er is hoop dat de prijzen blijven zakken. Maar dat is dezelfde potentiële misrekening. Het is niet omdat de prijzen zakken dat alle problemen opgelost zijn.’  

De aardgasprijzen blijven nu en de volgende jaren torenhoog. Een prijs van 160 euro per megawattuur is meer dan het tienvoud van de 15 euro die twee jaar geleden werd betaald. Toen stonden de prijzen weliswaar onder druk door de coronacrisis, maar ze kwamen de jongste tien jaar nooit boven de 30 euro. Het huidige niveau van 160 euro doet gezinnen en bedrijven pijn. Dat de prijzen nu gehalveerd zijn tegenover de piek van augustus toont alleen aan hoe waanzinnig die piek was.

Vloeibaar gas houdt ons warm

De dalende prijzen zijn wel een signaal dat de inspanningen om andere bronnen aan te spreken lonen. Europese bedrijven en overheden hebben er alles aan gedaan om per schip meer vloeibaar aardgas (lng) aan te voeren.  De vraag naar lng in Europa ligt 65 procent procent hoger dan vorig jaar, meldt het Internationaal Energieagentschap (IEA) in een pas vrijgegeven marktoverzicht.

De meeste schepen komen uit de VS en Qatar, aangevuld met andere Golfstaten en wat Afrikaanse landen. Sporadisch komen er ook ladingen uit Peru of Australië. De olifant in de kamer is dat Rusland ook een leverancier van lng is. Die leveringen zijn niet aan sancties onderworpen.

De extra lng-schepen die Europa kon aantrekken, gingen meestal ten koste van de traditionele lng-kopers, wat leidde tot forse prijsstijgingen. Om de ladingen lng naar Europa te halen en niet naar Azië te laten gaan, moet veel geld op tafel gelegd worden.

Dat heeft ook gevolgen voor Azië. Een deel van de gemiste scheepsladingen gas moeten worden vervangen door andere energiebronnen, zoals steenkool of olie. Covidrestricties en het milde klimaat hebben de nood aan gas in sommige markten wat gedrukt, maar voor bepaalde landen zijn de oplopende prijzen een nachtmerrie. Pakistan zit in een diepe crisis en Bangladesh kampt met enorme stroomtekorten doordat het geen lng meer kan kopen.

Achilleshiel van Europa

De verwachting is dat we de winter kunnen doorkomen, maar zeker kunnen we daarvan niet zijn. Een plotse uitval van infrastructuur, zoals de explosies bij de Nord Stream-pijpleiding, kan alles in de war sturen. De achilleshiel van Europa is een koudeprik op het einde van het seizoen, zoals die van maart 2018, waarschuwt het IEA.

Zelfs met voldoende gas in de ondergrondse voorraden kunnen er tekorten dreigen. Het debiet waarmee aardgas uit de ondergrondse opslag gehaald kan worden, is niet constant. Het zakt als de voorraden leeg raken. Het gaat daarbij niet om de laatste procenten. Als het niveau onder 30 procent zakt, wordt het moeilijk om een koudeprik de baas te kunnen en neemt het risico op tekorten toe.

Het energieagentschap raadt daarom aan de voorraden tegen het einde van de winter op minstens 33 procent te houden. Niet alleen om een late koudeprik aan te kunnen, maar ook om de voorraden sneller te kunnen bijvullen voor de volgende winter.

Zo’n minimumvoorraad aanhouden is gemakkelijker gezegd dat gedaan. Er zal niet alleen voldoende gas moeten binnenkomen tijdens de winter, ook het verbruik moet worden beperkt. Een vermindering van de vraag met 13 procent ten opzichte van het gemiddelde van de laatste vijf jaar is nodig om de voorraden na de winter op 33 procent te houden, berekende het IEA. Besparen we maar 9 procent, dan zakken de voorraden tot 25 procent.

Besparen is cruciaal

Daarom zijn besparingen zo cruciaal. ‘Wat we nu doen en hoe we met voorraden omgaan kan de bevoorradingszekerheid van volgend jaar ondermijnen’, zegt Van de Graaf. ‘We voelen het nu niet, maar de markt is echt krap.’ Het is vooral omdat er veel energie-intensieve bedrijven stilliggen dat een evenwicht gevonden is.

Toen Europa een vrijwillige besparing van 15 procent oplegde tussen augustus en april leek dat makkelijk haalbaar omdat er in de eerste jaarhelft al een forse daling van het verbruik was. ‘We moeten opletten dat sommige cijfers niet te rooskleurig worden geïnterpreteerd’, zegt Leen Vanhamme, directeur bij Fluxys. ‘We hebben gezien dat gascentrales in augustus en september veel gedraaid hebben, en er zijn temperatuureffecten.’ Een koude of milde wintermaand maakt een groot verschil in het verbruik voor verwarming.

‘De vrijwillige besparingen zonder al te groot comfort- of omzetverlies moeten we maximaliseren’, zegt Van de Graaf. Hij vindt het bizar dat nu nog altijd kantoren verwarmd of verlicht worden als niemand aanwezig is. ‘Gedwongen besparingen, van gezinnen die de rekeningen niet meer kunnen betalen tot bedrijven die moeten stilliggen, kunnen niet lang duren.’

Hij pleit ervoor dat de overheid de beperkte middelen eerder in steunmaatregelen steekt voor bedrijven die stilliggen, dan om ze aan bedrijven te geven om open te blijven. ‘We moeten het verbruik verminderen. Het subsidiëren van meerverbruik kan leiden tot fysieke tekorten’, zegt Van de Graaf. Hij verwacht dat bedrijven tijdelijke sluitingen kunnen overleven met steunmaatregelen, net als tijdens de coronacrisis.

Jaren bouwen

Dat Europa veel lng kon binnenhalen, toont dat de gasmarkt wereldwijd flexibel is. Maar nog meer lng binnenhalen is niet evident, zelfs als er elders gasoverschotten zijn. In België zegt Fluxys dat zijn terminal in Zeebrugge volgeboekt zit. Er werd al creatief geschoven met de slots, de tijdspannen waarin schepen mogen aan- en afmeren, om extra schepen te kunnen ontvangen, maar de marges lijken opgebruikt, geeft woordvoerder Laurent Remy aan.

De capaciteit verhogen is moeilijk, want het transport van lng is een speciale keten. Om aardgas vloeibaar te maken - een stap die het volume 400 keer kleiner maakt - moet het tot -163 graden Celsius gekoeld worden in vloeibaarmakingsfabrieken. Dergelijke installaties kosten miljarden. Als de speciale lng-tankers op hun bestemming aankomen zijn invoerterminals nodig om het lng in het gasnet te pompen. De combinatie van grote opslagtanks en installaties om het lng weer te vergassen kost ruwweg 1 miljard euro.

Zo'n infrastructuur bouwen duurt jaren. Aan de importkant zijn er wel shortcuts door het inzetten van drijvende hervergassingsinstallaties. Het Belgische Exmar leverde er een aan Nederland, Duitsland heeft er een vijftal gecontracteerd en ook andere Europese landen kiezen voor deze mogelijkheid. Maar er zijn slechts enkele tientallen van die drijvende installaties. Hier lijkt Europa weer infrastructuur die bestemd was voor Zuid-Oost Azië in te pikken. Ook het aantal transportschepen is gelimiteerd, met stijgende tarieven tot gevolg.

De meest beperkende factor zijn de vloeibaarmakingsinstallaties. ‘De capaciteit die er volgend jaar bijkomt, is het gevolg van investeringsbeslissingen van jaren geleden. In het beste geval duurt het drie jaar voor zo’n installatie online komt’, zegt Van de Graaf.

Door de lage gasprijzen tijdens de coronacrisis zijn er niet veel nieuwe projecten bijgekomen. Dit jaar begonnen er twee in de VS, vorig jaar werd er een project in Qatar en een in Australië gelanceerd. In 2020 vond alleen één Mexicaans project financiering. ‘Investeerders die na de Russische invasie een opportuniteit zagen voor een nieuw lng-project zullen die installatie pas in 2025 in gebruik kunnen nemen’, zegt Van de Graaf.  

De huidige hoge prijzen in Europa leiden tot ongekende mogelijkheden om lng te verkopen, maar desondanks twijfelen veel investeerders. ‘Het is moeilijk om de markt over enkele jaren in te schatten. Niemand weet hoe het dan tussen Rusland en Oekraïne is, en of de exportstroom uit Rusland weer hervat is’, zegt Van de Graaf.

Ook het Europese klimaatbeleid helpt lng-projecten niet vooruit. ‘Europa wil niet alleen af van het Russische gas, het wil helemaal weg van gas’, zegt Van de Graaf. Scenario’s om de opwarming van de aarde binnen de perken te houden, zouden ertoe leiden dat de lng-markt na een piek in 2025 fors zal dalen.  

Mogelijkheden

De aanvoer uit Rusland is dit jaar gehalveerd, nadat de volumes in 2021 al lager zijn geweest. Wellicht zullen ze verder dalen. De leveringen via de onderzeese pijpleiding Nord Stream 1 was voor de explosie al stilgelegd door Rusland. Van Nord Stream 2 is een van de twee buizen nog bruikbaar, maar Duitsland weigert die pijplijn in gebruik te nemen omdat ze niet in overeenstemming is met de concurrentieregels. Vanuit Europa en de VS blijft de druk aanhouden ze niet te gebruiken.

Er stroomt via Oekraïne nog gas naar Europa en ook via Turkije zijn er mogelijkheden, maar het IEA waarschuwt dat een volledige stillegging van de pijplijnaanvoer vanuit Rusland niet uitgesloten mag worden.

Gas uit andere pijpleidingen dan maar? Noorwegen, de grootste leverancier, zit aan de maximumcapaciteit. Nederland zou de productie in Groningen kunnen opkrikken, maar de regering lijkt dat pas als allerlaatste optie te willen. De gasproductie werd er de voorbije jaren afgebouwd om het risico op aardbevingen te verminderen. In Azerbeidzjan of Noord-Afrika zijn nog mogelijkheden, maar daarvoor zijn investeringen en politieke akkoorden nodig.