De zeilster die de wereldeconomie heruitvindt

Toen de Britse zeilvedette Ellen MacArthur op 28 november 2004 de trossen losgooide, had ze maar één doel voor ogen: als snelste ooit in haar eentje de wereld rondzeilen. 71 dagen, 14 uur, 18 minuten en 33 seconden later zette ze weer voet aan wal op het Franse eilandje Quessant. In haar achterzak: het wereldrecord, dat haar de eretitel van Dame in de Orde van het Britse rijk opleverde. In haar gedachten: de eindigheid van alles.

‘Als je zeilt, neem je een minimum aan spullen mee - eten, drank, kleine dingen om iets te repareren, batterijen - en opeens besef je hoe eindig alles is. Je moet heel voorzichtig omspringen met alles wat je hebt. Als je 4.000 kilometer van het dichtstbijzijnde dorp verwijderd bent en de astronauten in het ISS (het internationale ruimtestation, red.) je dichtste buren zijn, kan je niet zomaar iemand bellen om een paar liter diesel te brengen. Toen ik weer op het droge stond, besefte ik dat die eindigheid niet alleen op een zeilboot geldt.’

Top Gear

De gedachte liet MacArthur niet meer los. De definitieve klik kwam er in de winter daarna, toen ze voor een wetenschappelijk onderzoek albatrossen ging tellen op een eiland in de Atlantische Oceaan. ‘Ik zag er de verlaten walvisstations en weer was er die eindigheid. We hebben er 175.000 uit de zee gehaald en toen waren er geen meer. Hoe meer ik erover nadacht, hoe meer ik inzag hoe groot dit was. Als we zo doordoen, gebruiken we alle grondstoffen op. En niemand weet precies wanneer.’

Dat inzicht deed MacArthur haar leven omgooien. Voorbij waren de jaren waarin ze de wereld rondzeilde, een job waar ze sinds haar vierde van droomde en waar ze als kind haar lunchgeld voor opspaarde. Met dezelfde gedrevenheid en focus wierp ze zich op haar tweede carrière: voorkomen dat de mensheid alle natuurlijke hulpbronnen opgebruikt. De bekendheid die ze had opgebouwd met haar zeilraces en een absoluut snelheidsrecord in het Britse autoprogramma ‘Top Gear’ verzekerden dat deuren opengingen die voor anderen gesloten bleven.

Het was het begin van een nieuwe reis, dit keer langs bedrijven, milieuorganisaties, steenkoolmijnen en vuilnisbelten om informatie te verzamelen en experts uit te horen. Dat resulteerde in 2010 in de Ellen MacArthur Foundation, die ze samen met een handvol vrienden oprichtte en het eerste 1,5 jaar zelf financierde. De missie: de wereld doen afstappen van het lineaire systeem dat we al 150 jaar gebruiken en waar grondstoffen geoogst, gebruikt en weggesmeten worden. En in de plaats een momentum creëren voor een circulaire economie, waar natuurlijke grondstoffen aangevuld worden en er geen afval en verspilling is omdat de producten zo ontworpen zijn dat alle onderdelen gerecycleerd, hergebruikt of hersteld kunnen worden.

Groten der aarde

Elf jaar later is de organisatie uitgegroeid tot een van de grootste inspiratiebronnen ter wereld in de circulaire economie. In het hoofdkwartier op het Britse zeilmekka Isle of Wight werken zo’n 150 mensen, vaak jonge, gemotiveerde creatievelingen die in hun evaluatiegesprek worden beoordeeld op kenmerken als ‘geloven dat het onmogelijke mogelijk is’. Amper twee jaar na de oprichting werd MacArthur uitgenodigd op het Wereld Economisch Forum in Davos. Sindsdien is ze er vaste klant.

‘Wat ze zeggen en doen, is op zich niet nieuw’, zegt Eline Boon, een ex-medewerkster die momenteel adviseur circulaire economie is op het kabinet-Khattabi. ‘Ze hebben de circulaire economie niet uitgevonden, maar wel beter in de markt gezet. En ze hebben een paar grote sterktes. Ze voeren veel inhoudelijk onderzoek en alles wat ze zeggen, is wetenschappelijk onderbouwd. Ze zijn zeer goed in communicatie en leggen complexe zaken simpel uit. En ze zijn positief. Ze bieden handvatten om de zaken te veranderen. In de sombere wereld van de klimaatverandering en het milieu is dat een verademing.’

In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, financiert de Foundation geen projecten. De organisatie is eerder een ‘think-and-do-tank’, die kennis levert en verandering aanmoedigt. De voorbije jaren publiceerde ze spraakmakende rapporten over textiel, voeding, plastic en verpakkingen, die telkens een schokgolf in de sector veroorzaakten.

‘Hun rapport over plastic uit 2016 was op meerdere manieren bijzonder’, zegt Kim Ragaert, professor kunststofrecyclage aan de Universiteit Gent. ‘Het was goed, toegankelijk en begrijpelijk geschreven en het legde op een nuchtere manier een soort roadmap voor van wat we konden doen om plastic in de omgeving zo veel mogelijk te reduceren. Het was een gamechanger die zich als een lopend vuurtje in de sector heeft verspreid.’

Door slim de economische voordelen van een circulaire economie uit te spelen trok de Foundation de groten der aarde mee in bad. Haar invloed reikt van Europa, Noord- en Zuid-Amerika tot China, waar alle rapporten in het Mandarijn worden vertaald. En haar netwerk is gigantisch.

‘We werken samen met grote bedrijven als Google, Danone, Unilever en H&M en met grote financiële instellingen als Morgan Stanley om concreet te kijken hoe ze kunnen bijdragen aan de circulaire economie’, zegt de Gentenaar Rob Opsomer, die in de Foundation de leiding heeft over de tak die een omslag wil creëren in de textiel-, kunststof-, voedings- en financiële sector. ‘We zitten samen met universiteiten en hogescholen om onderzoek en onderwijs over circulaire economie te stimuleren. En we werken nauw samen met overheden en steden. De Europese Commissie heeft voor haar werk over de circulaire economie sterk op dat van ons gebouwd.’

Daarbij wisselt de Foundation niet alleen kennis uit, ze pusht bedrijven ook om bepaalde doelen te stellen en die te halen. Bedrijven die lid willen zijn van het netwerk moeten daarvoor betalen. ‘We krijgen daar soms kritiek op’, zegt Opsomer. ‘Maar ze hebben geen inspraak in het bestuur. We zijn volledig onafhankelijk in wat we doen, wat we zeggen en waar we naartoe gaan.’

Onbetwiste frontvrouw

Het lidgeld van bedrijven is niet de grootste inkomstenbron. Het gros van de financiering komt van giften van liefdadigheidsinstellingen, zoals het Eric and Wendy Schmidt Fund van de voormalige CEO van Google en zijn echtgenote. In 2019 bedroegen de inkomsten bijna 19 miljoen euro, waarvan zo’n 15 miljoen euro aan giften.

MacArthur zelf blijft de onbetwiste frontvrouw. Huidige en voormalige medewerkers omschrijven haar als een lieve, ingetogen, intelligente en gepassioneerde vrouw die erin slaagt een complexe problematiek op een eenvoudige, intuïtieve en inspirerende manier te brengen. Dat bewijzen ook haar TED Talks, die miljoenen keren zijn bekeken.

Zelf zegt ze in interviews haar roeping gevonden te hebben. ‘Het was een beetje alsof ik onder een steen iets onverwachts gezien had. Ik had twee keuzes: ofwel legde ik de steen opzij en leerde ik er meer over, ofwel legde ik de steen terug en ging ik voort met mijn droomjob van rond de wereld zeilen. Ik heb het eerste gekozen.’