Ursula von der Leyen gaat voor geopolitiek sterk Europa in chips, zorg en defensie

De Paralympische Spelen en Afghanistan kruidden de ambities van Ursula von der Leyens State of the Union. Atlete Beatrice 'Bebe' Vito, die in april nog tussen leven en dood zweefde maar vier maanden later goud won in Tokio, inspireerde haar tot de gedachte dat 'alles mogelijk is'. De terugkeer van de taliban in Afghanistan toonde dan weer pijnlijk aan hoe weinig politiek gewicht Europa heeft.

Defensie-unie

Strategische autonomie liep als een rode draad door de toespraak van von der Leyen in het Europees Parlement. De voormalige Duitse minister van Landsverdediging pleit voor een 'Europese defensie-unie die militaire en civiele bescherming combineert met diplomatie en ontwikkelingssamenwerking.' Een defensietop volgend voorjaar met de Franse president Emmanuel Macron moet het startschot worden.

'Er is veel dat we op Europees niveau kunnen, maar dat vereist politieke wil', argumenteerde von der Leyen. Het samenbrengen van informatie in een Europees centrum is een van haar voorstellen. Ze suggereerde ook het schrappen van de btw bij de aankoop van Europees defensiemateriaal en pleitte voor gezamenlijke normen en wetgeving in de strijd tegen cyberaanvallen.

China

Europa moet een actieve wereldspeler worden is het devies. Met de Verenigde Staten en de westelijke Balkan worden de relaties aangehaald. Von der Leyen richt haar blik op het gebied tussen India en de Stille Zuidzee. 'Die regio is belangrijk voor onze welvaart en veiligheid, maar autocratische regimes gebruiken ze om hun invloed uit te breiden.' Daarom wil de Unie er zelf meer aanwezig en actief zijn voor de handel, de toeleveringsketens en investeringen in groene en digitale technologie.

Met die 'indo-pacific strategie' viseert von der Leyen vooral China. 'We zijn goed in het bouwen van wegen, maar we gaan geen weg aanleggen tussen een Chinese kopermijn en een haven die door China gecontroleerd wordt. We moeten slimmer investeren', zegt ze. Europa gaat voor een Global Gateway, een Europees investeringsalternatief voor de Chinese zijderoute dat vasthangt aan de EU-waarden en -normen. De Commissie gaat ook alle invoer verbieden van producten die met dwangarbeid zijn gemaakt. 'Mensenrechten zijn niet te koop.'

Gezondheid

Dat minder dan 1 procent van de vaccindosissen wereldwijd is toegediend in lageloonlanden is voor von der Leyen een geopolitiek probleem. 'We moeten alles in het werk stellen om te vermijden dat dit een pandemie van de niet-gevaccineerden wordt', zei ze.

Tegelijk wil von der leyen kapitaliseren op de Europese aanpak van de pandemie. Meer dan 70 procent van de bevolking is gevaccineerd. In drie maanden is een coronapaspoort goedgekeurd. 42 landen in vier continenten buiten de Unie pluggen er op in. De nieuwe Europese autoriteit Hera moet toekomstige gezondheidsproblemen sneller en beter aanpakken. De 50 miljard euro tot 2027 moet leiden tot innovatie en de gezamenlijke aankoop en productie in Europa van vaccins en geneesmiddelen.

Imec en chipswet

Die Europese soevereiniteit wordt cruciaal in de techsector. Europa heeft al een plan om tegen 2030 een grondige digitale transformatie door te voeren met investeringen in 5G-glasvezel. Nu kondigt von der Leyen ook een Europese chipwet aan, met het oog op een eigen productieketen van halfgeleiders. Die moet de afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers verminderen en een antwoord bieden op de wereldwijde tekorten aan chips. Von der leyen wil 'onderzoeks-, design- en testcapaciteit van wereldklasse samenbrengen' met het doel een 'state of the art Europees ecosysteem - inclusief de productie van chips - op te richten'.

Het Leuvense onderzoekscentrum Imec speelt een sleutelrol in die Europese strategie: het maakt prototypes van de kleinste chips, 2 nanometer of kleiner. Europees commissaris voor Industrie Thierry Breton wil steun verlenen voor de ontwikkeling van Europese fabrieken of 'mega fabs' voor de productie van die kleine en energie-efficiënte halfgeleiders. De Amerikaanse chipfabrikant Intel zoekt al langer een Europese productiehub voor halfgeleiders.

Een coördinatie van Europese en nationale investeringen moet vermijden dat lidstaten elkaar de loef proberen af te steken. Breton speelt met de idee van een apart chipsfonds. Maar chips zijn een miljardenbusiness. Vergeleken bij de investeringen van 52 miljard dollar in de VS blijft de Europese financiering karig. Von der Leyen vergelijkt dat huzarenplan dan ook met het project voor satellietnavigatie Galileo. Dat werd destijds door de Belgische Europese commissaris Karel Van Miert opgezet. 'Laat ons opnieuw brutaal zijn, deze keer met halfgeleiders.'