Nederlands referendum over aftapwet in 2018

Het referendum vindt normaal gesproken plaats samen met de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart. De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv), zoals de wet officieel heet, geeft inlichtingendiensten ruimere bevoegdheden om data te onderscheppen op de kabel. 

Vandaag mogen Nederlandse inlichtingendiensten al tappen en afluisteren, maar alleen 'gericht'. Met de nieuwe wet mag dat ook op grotere schaal, 'ongericht'. De inlichtingendiensten verzamelen dan data, die ze opslaan, doorzoeken en bewaren. Voor elke stap moet een commissie van rechters en experts toestemming geven, net als de minister.

Om bijvoorbeeld een terrorismeverdachte in een wijk te vinden, mag volgens de nieuwe wet alle communicatie in de hele wijk afgetapt worden, ook die van onschuldige buurtbewoners. 

Het gaat om het verzamelen van metadata, zoals met wie je communiceert, waar je bent en welke sites je bezoekt. De  wet staat ook toe anonieme bronnen van journalisten te achterhalen.

Inbreuk privacy

De Eerste en Tweede Kamer gingen al akkoord met de wet. Met een raadgevend referendum kunnen burgers hun mening geven over de wet. Het is vervolgens aan het parlement om de uitslag van het referendum te volgen of niet. 

Ongeveer 384.000 mensen hebben hun handtekening gezet om het referendum mogelijk te maken. Dat is ruim boven de vereiste 300.000 stemmen. De initiatiefnemers zijn enkele studenten van de Universiteit van Amsterdam. De tegenstanders van de aftapwet vrezen dat de privacy in het geding komt, omdat het mogelijk wordt grote hoeveelheden data van burgers te verzamelen.

Regering steunt aftapwet

De nieuwe regering van Nederland wil af van het raadgevend referendum. CDA-leider Sybrand Buma zei dat de regering vasthoudt aan de nieuwe bevoegdheden voor de inlichtingendiensten, ongeacht de uitslag van het referendum. De andere coalitiepartijen (VVD, D66, ChristenUnie) blijven de aftapwet ook steunen, maar zeggen nog niet wat er moet gebeuren als een meerderheid in het referendum tegen de Wiv stemt.

Normaal gezien zou de nieuwe aftapwet ingaan op 1 januari, maar onder meer NRC meldt dat de invoering ervan een paar maanden wordt uitgesteld. Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken duurt het aanstellen van een nieuwe toetsingscommissie langer dan gedacht. Het uitstel zou niets te maken hebben met het geplande referendum.

Er is één keer eerder een raadgevend referendum gehouden in Nederland. Toen ging het over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. De opkomst lag toen net boven de drempel van 30 procent. Ruim 60 procent stemde tegen het verdrag, maar de Nederlandse regering legde die uitslag uiteindelijk naast zich neer.