900.000 matrassen recycleren doe je nooit alleen

Een van de grootste problemen in huishoudelijk afval? Matrassen. Jaarlijks worden in ons land zo’n 900.000 nieuwe matrassen gekocht en worden er dus ook 900.000 afgedankt. Door de stevige omvang van een matras gaat het snel om een enorm volume: uitgedrukt in kubieke meter 8 à 9 procent van het afval dat we jaarlijks storten. Het grootste deel daarvan wordt gewoon verbrand, wat een CO₂-uitstoot van enkele tienduizenden ton meebrengt.

‘Iedereen gelooft dat dat anders moet’, klinkt het bij de Limburgse matrassenfabrikant Veldeman. Sales- en marketingdirecteur Geert Geerkens wijst naar Valerie Veldeman, de jongste generatie in het familiebedrijf. ‘België is een belangrijk matrassenland in Europa. Het is een traditionele sector. Maar met de nieuwste generatie komt daar verandering in. Die wil het anders.’

Het is ook van moeten: sinds 1 januari 2021 geldt in ons land een ‘uitgebreide producentenverantwoordelijkheid’ (UPV) voor matrassen. Zo’n UPV wil iets doen aan de afvalberg. Het betekent dat fabrikanten en invoerders verantwoordelijk worden voor het inzamelen en verwerken van hun product aan het einde van de levenscyclus. Met het oog op zo veel mogelijk recyclage: tegen 2025 moet 65 procent van de matrassen selectief ingezameld worden en moet 50 procent van de materialen hergebruikt of gerecycleerd worden. Tegen 2030 moet dat 80 procent en 75 procent zijn. Het doel: een circulair systeem waarbij alle reststromen ergens voor worden gebruikt.

‘Het is een werk van lange adem’, zegt Geerkens. ‘Maar vooral: het vraagt samenwerking. Dat vraagt een grote switch in de sector. Want we zijn dat niet gewoon. Bovendien moet het op alle niveaus tegelijk.’

Eerst was samenwerking nodig om een systeem van terugname op te zetten. Een systeem om afgedankte matrassen te verzamelen en te sorteren. ‘De sector is daar vijf jaar mee bezig geweest’, zegt Fa Quix, de topman van de textiel- en meubelfederatie Fedustria. ‘Je moet alle schakels van de ketting mee krijgen: fabrikanten, invoerders, containerparken en retailers, dus ook de IKEA’s van deze wereld. Er is het financiële plaatje met milieubijdrages. En de regio’s moeten op één lijn staan, want afval is een regionale bevoegdheid.’ Daarvoor werd de organisatie Valumat opgezet, Geerkens werd voorzitter.

Ecodesign

Het inzamelen van matrassen is één ding. Je moet er ook nog iets mee kunnen doen. ‘Om evidente hygiënische redenen is hergebruik geen optie. Dus je moet bekijken hoe je ze kan ontmantelen en hergebruiken’, zegt Geerkens. ‘Daar lopen we snel op vast.’ Oude matrassen bestaan uit een hoop materialen met wisselende samenstellingen. De onderdelen - vezels, schuim, metaal - zijn verlijmd en moeilijk uit elkaar te halen.

‘Dan moet je overstappen op ecodesign’, zegt Valerie Veldeman. ‘Je matras zo ontwerpen dat je die achteraf weer makkelijk uiteen kan halen. Geen nietjes, geen lijm, geen samengestelde grondstoffen. De uitdaging is dat te doen zonder verlies aan slaapcomfort.’ De meeste fabrikanten in België zijn daar al mee bezig. ‘Wetende dat een matras een levensduur van zo’n tien jaar heeft, sijpelt dat wel maar met vertraging door op de recyclagemarkt.’

‘Maar ook dat volstaat niet’, zegt Geerkens. ‘Je moet grondstoffen hebben waarmee je aan het einde van de rit iets kan. Welke toepassingen voor recyclage zijn er?’ De meeste matrassen bestaan uit polyurethaanschuim. ‘Dat is een vervelend materiaal omdat je niet terug kan naar moleculair niveau. Bij harde plastics kan dat wel. Je kan van plastic flessen grondstof maken voor nieuwe.’

De jongste tijd doken initiatieven op om daar een oplossing voor te vinden. Recticel bundelde in 2018 de krachten met de tapijtfabrikant Balta en het kenniscentrum Centexbel om afgedankte schuimvlokken te mengen met textielvezels en te hergebruiken voor isolatiemateriaal. Met de toenemende vraag naar isolatie - in bouw of auto’s - biedt dat nieuwe kansen. ‘Er zijn al meerdere innovaties. PU-schuim dat gebruikt wordt voor tapijtruggen, dempende matten of isolatie. Maar die afzetmarkten gaan nooit groot genoeg zijn om al het afval een tweede leven te geven. Het gaat om een fractie.’

Voor een veel sluitender antwoord is verandering nodig in de hele keten. ‘En dan kijk je als kleine Vlaamse speler naar je grondstoffenleveranciers, chemiemastodonten als BASF of Dow’, zegt Geerkens. ‘Om op die deur te kloppen moet je de krachten bundelen. Dat doen we, ook op Europees niveau. België heeft nu die UPV voor matrassen, net als Frankrijk en Nederland, en we weten dat het ook zal komen in andere landen. Dat zet dingen in beweging.’

Recticel is intussen meegestapt in een project van Covestro om terug te keren naar de
basisgrondstoffen. Dow heeft in Polen een proefinstallatie opgezet om PU-schuim met pyrolyse toch af te breken tot moleculair niveau. Al blijkt ook pyrolyse geen onbesproken proces. Hier en daar gaan zelfs stemmen op om meer alternatieven te zoeken voor PU.

‘Het komt er vooral op neer dat je verandering niet in je eentje in gang zet’, zegt Geerkens. ‘Dat is wennen. Veel bedrijven vrezen dat ze een concurrentieel voordeel verliezen bij samenwerking. Maar circulariteit is niet zomaar een verkoopargument, het gaat over knowhow. En die bouw je niet alleen op. Het gaat ook vaak over volumes. Een van de problemen in België is het gebrek aan recylagecapaciteit: er is enkel een fabriek van Suez in Wallonië. Logisch, die afvalwerkers willen zeker zijn dat er genoeg materiaal is om een business mee te bouwen. We hebben er dus belang bij dat veel collega’s meedoen.’

‘De invoering van de UPV heeft wat in gang gezet. Het Nederlandse RetourMatras kondigde al aan dat het in België een site wil openen.Ook het Britse Renewi heeft plannen.’

‘Ik werk al 36 jaar bij Veldeman’, zegt Geerkens. ‘En ik denk dat ik in de laatste zes jaar van mijn carrière meer ga zien veranderen dan in al die jaren daarvoor. De innovaties komen in een stroomversnelling. Het delen van kennis leidt telkens tot nieuwe dingen. We gaan nu zelf aan de slag met gerecycleerd materiaal: matrashoezen worden gemaakt van petflessen. We hebben ook allerlei kleinere samenwerkingen, met rechtstreekse concurrenten soms, met designscholen en universiteiten. Daarna doe je als bedrijf vooral je eigen ding. Veldeman is al 4,5 jaar bezig met circulariteit.’

Het bedrijf in Opglabbeek telt 500 werknemers en boekt 105 miljoen euro omzet en een brutobedrijfswinstmarge van 10 procent. ‘We investeerden een paar miljoen euro in nieuwe machines en productieprocessen, in 3D-printing en ultrasoon en thermisch lassen. En op ons gamma Vel_you hebben we intellectuele eigendomsrechten. Volledige circulariteit is nog niet in zicht. En de producten zijn nog duurder. Maar de weg is ingezet.’