Kleurenblind of niet, jazzsaxofonist Matthias Van den Brande brengt Mark Rothko's kleurvelden tot leven op muziek

Als tiener zag de Antwerpse saxofonist Matthias Van den Brande (32) tijdens een bezoek aan het Tate Modern in Londen voor het eerst de ‘Seagram Murals’ van de Amerikaanse schilder Mark Rothko (1903-1970), bekend van zijn doeken met sombere, effen kleurvlakken. 'Die eerste Rothko-ervaring heeft onmiskenbaar een zaadje geplant', knikt hij aan de vooravond van de release van ‘Fields of Colour’, zijn muzikale interpretatie bij een tiental doeken van de Lets-Amerikaanse grootmeester van de abstractie. 'Telkens als ik in de buurt van een museum met Rothko’s was, móést ik er naartoe. In 2016, toen ik jazz ging studeren in Philadelphia, kon ik uitstapjes maken naar New York en Washington, waar veel van zijn schilderijen hangen. Sindsdien speelde het in mijn hoofd om ermee aan de slag te gaan.'

Van den Brande is niet de eerste kunstenaar of muzikant bij wie die majestueuze doeken diepe emoties oproepen. Zo componeerde Morton Feldman in 1971 het haast meditatieve ‘Rothko Chapel’, verwijzend naar een kapel met Rothko’s aan de wand. 'Maar ik heb me bewust niet te veel laten leiden door anderen. Veel mensen verwachten bij zijn abstracte kunst ook abstracte muziek à la Arnold Schönberg (Oostenrijkse componist en een van de grootste vernieuwers van de 20ste eeuw, red.). Maar daar was Rothko zelf totaal geen fan van. Hij luisterde vooral naar Wolfgang Amadeus Mozart en Franz Schubert en verkoos Giotto, Rembrandt en Leonardo da Vinci boven de abstracte kunstenaars van zijn generatie.'

Rothko stopte met te praten en te schrijven over zijn kunst zodra zijn colorfield paintings er waren, zegt Van den Brande. 'Hij wilde niet dat mensen die voor zijn schilderijen stonden zich vooraf al een idee zouden hebben gevormd. Wat ze erbij voelden, moesten ze uit zichzelf halen. Muziek is voor mij ook in de eerste plaats een interactie tussen publiek en muzikanten. Al besef ik dat dat wat paradoxaal kan klinken nu ik mijn luisteraars in de richting van Rothko stuur. Maar ik laat de schilderijen waardoor ik me liet inspireren bewust niet zien op de hoes of tijdens concerten. De muziek staat echt op zich.'

Vier dagen op rij naar expo

Concreet bracht Van den Brande vier dagen op rij door op de grote Rothko-retrospectieve die een jaar geleden liep in de Fondation Louis Vuitton in Parijs. 'Overdag liet ik de schilderijen op me inwerken. ’s Avonds en ’s nachts zette ik mijn gevoelens om in composities in mijn Airbnb. Daar was ik omringd door kunstboeken en foto’s die ik overdag genomen had. Elk stuk heeft zijn eigen traject afgelegd.'

Van den Brande legde zichzelf bewust niet te veel restricties op. Sommige stukken kwamen heel intuïtief, andere weerspiegelen puur de vorm van een schilderij, zoals ‘Yellow Fields’. 'Ik baseerde het op een doek dat ik in het Guggenheim in Bilbao zag na een optreden op het Getxo Jazz Festival. Het doek heeft een duidelijke structuur met twee gele vlakken, daaronder een rood vlak, en nog een witte lijn die ergens doorgaat. Muzikaal heb ik eerst een melodisch motief geschreven bij het gele vlak, dat ik herhaald heb. De witte lijn werd een groove daartussen. Het laatste deel werd als contrast iets helemaal anders.'

'Het grote verschil tussen de twee kunstvormen is dat muziek chronologisch verloopt en je een schilderij in één keer ziet', vervolgt Van den Brande. Al nuanceert hij meteen: 'De meeste mensen zien een schilderij zoals het bedoeld was. Ik niet altijd, want ik ben kleurenblind geboren.'

Fel en contrasterend

Omdat kleuren complex zijn voor Van den Brande en net Rotkho’s gebruik ervan voor velen cruciaal is, trof het de saxofonist zelf dat zijn doeken bij hem zo insloegen. 'Vermoedelijk komt het doordat hij gebruikmaakt van felle, contrasterende kleuren. Hij moet het niet hebben van details en fijne schakeringen. Hij zei zelf dat zijn schilderijen 90 procent vorm waren. Spanning creëert hij door de manier waarop kleuren in interactie gaan.'

Op Van Den Brandes muzikale loopbaan heeft zijn kleurenblindheid sowieso weinig impact gehad. 'Al heb ik er op mijn 17de, toen ik twijfelde over mijn studiekeuze, wel rekening mee gehouden: muziek kreeg dan toch de voorkeur op architectuur. En ja, als ik een promofoto of podiumoutfit kies, zal ik die laten dubbelchecken.'

Van den Brande woonde tien jaar in Amsterdam, waar hij in 2017 zijn masterdiploma haalde en in het kwintet van contrabassist Tijs Klaassen - met onder anderen de drummer Wouter Kühne - begon te spelen. Op het einde van de coronapandemie begon hij een eigen trio met zijn Nederlandse vrienden. Dat leidde eind 2023 tot het debuutalbum ‘Three Sides of a Coin’. ‘Fields of Color’ kwam er na winst in het Europese jazzconcours Tremplin Jazz. Dat leverde niet alleen een plekje op het Avignon Jazz Festival op, maar ook drie opnamedagen in La Buissonne, de befaamde studio van het label ECM in de buurt.

De bezetting, met naast zijn trio ook de Brusselse trompettist Jean-Paul Estiévenart, zat al in zijn hoofd toen hij naar Parijs trok om zijn Rothko-stukken te componeren. 'Er een pianist of gitarist bijnemen zou onze vertrouwde triosound helemaal omgooien. Met alleen de trompet van Jean-Paul bleef er genoeg ruimte open. De studio werkte bovendien inspirerend. Veel van mijn favoriete platen zijn er opgenomen.'

Optreden in musea

Ook al woont Van den Brande intussen weer in Antwerpen, hij wordt nog steeds vooral gevraagd in Nederland. 'Omdat velen hier de Nederlandse jazzmuzikanten niet kennen, en vice versa, probeer ik bruggen te bouwen. Zo speelt Jean-Paul nu bij de saxofonist Ben van Gelder en Tijs bij het Nederlands Kwartet van Jean-Paul.'

Voor kruisbestuivingen met beeldende kunst spelen grenzen minder een rol. 'Eigenlijk schilderde Rothko ook als een muzikant. Hij wilde het tweedimensionale canvas loslaten. Je kunt volledig opgaan in zijn werk. Zijn in elkaar overgaande kleurvlakken geven je het gevoel dat het beweegt. Qua filosofie leunt hij aan bij de spirituele jazz van Wayne Shorter. Ook ik ben in mijn muziek op zoek naar die paar seconden waarin je uit je lichaam kan treden en de universele trilling kan voelen. Dát maakt muziek voor mij verslavend.'

'Door het figuratieve los te laten, kon Rothko in de emotie kruipen. Ondanks het figuratieve - vaak nodig om een schilderij te verkopen - heb ik het gevoel dat ook Rembrandt en Da Vinci dat konden. Ze konden het licht echt op je af laten komen. In de beeldende kunsten is het figuratieve het aas. In de muziek is dat het voorspelbare, het melodische. Maar onderliggend moet het streefdoel altijd de diepere trilling zijn die dat overstijgt en denken overbodig maakt.'

In de toekomst wil Van den Brande met zijn Rothko-project ook optreden in musea. De releaseshow in de concertruimte van het veilinghuis Bernaerts is een eerste stap. 'We treden er op tussen werken die later geveild worden. Al vermoed ik dat daar geen Rothko’s tussen zullen hangen, helaas.'

‘No. 6 (Violet, Green, and Red)’ is de duurste Rothko. Het werk wisselde in 2014 voor 186 miljoen dollar van eigenaar.

'Fields of Color' van Matthias Van den Brande is uit op Fresh Sound New Talent. Het album wordt op woensdag 26 maart voorgesteld bij Bernaerts Platform in Antwerpen. bernaerts.eu