Hebt u soms twintig online meetings per dag? Of vindt u de app van de NMBS te complex? U bent niet alleen. ‘En de digitale druk zal blijven stijgen’, zegt onderzoeker Ilse Mariën. ‘De digitalisering is alomtegenwoordig waardoor we telkens weer nieuwe skills moeten aanleren. Iedereen loopt het risico op niet meer mee kunnen. Gelukkig ziet ook de overheid in dat ze moet inzetten op inclusie, bijvoorbeeld met digicoaches.’
‘Corona heeft nog maar eens duidelijk gemaakt dat er een digitale kloof bestaat. Sommige leerlingen hadden geen computer voor afstandsonderwijs. Of universiteitsprofessoren haakten af omdat ze geen online les in elkaar konden steken’, zegt Ilse Mariën, die aan de VUB onderzoek doet naar digitale geletterdheid en inclusie.
‘Volgens de recentste cijfers loopt 40 procent van de Belgen het risico op digitale uitsluiting. Dat cijfer stijgt tot bijna drie op de vier als je inkomen lager ligt dan 1.200 euro en bij lager opgeleiden.’
Persoonlijke digitale norm
Het gaat dan niet alleen over toegang tot digitale media of het materiaal dat je nodig hebt om digitaal mee te spelen. ‘Het gaat ook over competenties: lezen, schrijven, knoppen- en strategische kennis om digitale media in te zetten om je leven te verbeteren, informatievaardigheden als nepnieuws of verkooptrucs kunnen herkennen. In ons onderzoek vergelijken we digitale en sociale factoren. Het is niet omdat je arm bent, dat je per definitie digitaal ongeletterd bent. We zien bijvoorbeeld ook dat vrouwen uit middenklassegezinnen wegblijven na negatieve ervaringen.’
Leeftijd speelt een rol bij digitale ongelijkheid. ‘Maar het probleem zal niet opgelost zijn zodra alle senioren gestorven zijn’, legt Mariën uit. ‘Corona was positief voor de digitale omwenteling. Denk maar aan woonzorgcentra die virtuele knuffels uitdeelden via tablets en dat permanent ingebed hebben. Ik zou als rusthuisbewoner geen kamer zonder internet willen. Dat is terugkeren naar de middeleeuwen.’
Om digitaal mee te zijn, moet je volgens Mariën aan vijf voorwaarden voldoen: inkomen om kwalitatief materiaal aan te kopen, opleiding om te kunnen lezen en schrijven, maatschappelijke participatie in netwerken, zelfbeschikkingsmacht en -kracht, welzijn en welbevinden.
Ik zou als rusthuisbewoner geen kamer zonder internet willen. Dat is terugkeren naar de middeleeuwen.
‘Je moet je persoonlijke digitale norm ontwikkelen. Hoe kunnen digitale media voor jou persoonlijk een meerwaarde betekenen? Als je geen kinderen hebt, hoef je Smartschool niet te kennen. Als je nooit met de trein rijdt, hoef je niet te weten hoe de app van de NMBS werkt.’
De digitale inclusie is een verhaal dat nooit af is. ‘Het is niet zoals analfabetisme. Zodra je alle letters kent, is dat probleem opgelost. Maar de digitale wereld verandert voortdurend. Kijk naar je eigen omgeving en alle communicatiekanalen die je moet beheren: mail, WhatsApp, Teams, Google Hangouts, … het wordt te absurd voor woorden. We onderschatten de digitale druk op mensen. En dan moet artificiële intelligentie nog aan haar opmars beginnen. Er is maar één antwoord: levenslang leren, op en naast het werk, voor hoger en lager opgeleiden.’
Technologisch fatalisme
Volgens Mariën neemt de digitale geletterdheid eerder af dan toe. ‘Het technologisch fatalisme stijgt, ook bij jongeren. Er zijn nog organisaties die digitaliseren zonder na te denken over de gevolgen voor hun medewerkers en klanten. Al te vaak gebeurt digitalisering om een organisatie of bedrijf efficiënter te maken, en te weinig vanuit de winst voor de gebruikers. Hoe kun je een coherent verhaal maken? Dat is de grote uitdaging voor de toekomst.’
‘We lopen allemaal het risico om digitaal uitgesloten te worden, omdat het zo alomtegenwoordig is. Je moet erkennen wat je wel en niet kunt. Durf hulp te vragen als je op een muur botst. Dat vraagt soft skills, zelfvertrouwen. Gelukkig heeft de Vlaamse overheid 800 miljoen euro uitgetrokken voor digitale inclusie. Het beleid zet meer en meer in op digitale buddy’s waarbij we allemaal helper van elkaar worden. Informeel gebeurt dat al, mijn dochter helpt me met Instagram, een collega met Excel.’
‘Elk digitaal transformatieproces moet van bij het concept gepaard gaan met een reflectie over digitale ongelijkheid: welke groepen heb je niet mee en met wie moet je samenwerken om die groep wel mee te hebben? Ook in risicogroepen zijn er mensen die digital coach kunnen worden. Zij kennen de drempels bij hun peers. Gelukkig steken er - zeker sinds corona - allerlei initiatieven de kop op. Be Code, gericht op codering, is daar een voorbeeld van.’