Er komt een groene golf af op onze economie. Belgische ondernemingen moeten nu uit de startblokken schieten om de opportuniteiten van de groene economie te grijpen.
Met ongeziene overstromingen in Wallonië en hittegolven in het zuiden van Europa kwamen deze zomer de gevolgen van de klimaatopwarming voor veel mensen en ondernemingen plots heel dichtbij. Wetenschappers waarschuwen al decennialang voor de gevaren van de uitstoot van wereldwijde broeikasgassen, maar het gevoel van hoogdringendheid lijkt nu pas echt door te dringen. De Europese Commissie is zich daar al langer van bewust en lanceerde de Green Deal, een pakket van maatregelen met als uitdrukkelijke doelstelling om van Europa tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent te maken. In 2030 moet de CO2-uitstoot al met 55 procent verminderd zijn tegenover 1990.
‘De Europese Green Deal is de exponent van de Europese ambitie om een wereldwijde voorloper te zijn in de strijd tegen de klimaatopwarming’, zegt Wim Eraly, algemeen directeur corporate banking KBC België. ‘Bedrijven moeten daarin hun maatschappelijke rol opnemen. Dat is ook vanuit economisch oogpunt een regelrechte noodzaak, want het klimaat kan een bijzonder grote impact op het businessmodel en de bedrijfsvoering van ondernemingen hebben.’
Voor beursgenoteerde bedrijven is duurzaamheid al langer een belangrijk aandachtspunt. Zowel investeerders als regelgevers dwingen hen sinds enkele jaren om hun milieu-impact te meten, op te volgen en daarover te rapporteren. Kleine en middelgrote ondernemingen voelden tot dusver nog niet dezelfde druk. Dat bleek ook uit een recente bevraging van KBC bij haar ondernemersklanten. Slechts 48 procent had al concrete acties ondernomen om te verduurzamen. ‘Het zou naïef zijn om te denken dat Europa enkel met de inspanningen van de grote multinationals kan uitgroeien tot het eerste klimaatneutrale continent. Alle ondernemingen zullen een bijdrage moeten leveren. Bovendien biedt de duurzame transitie ook opportuniteiten. Het zou jammer zijn mochten de kmo’s die laten liggen’, meent Filip Ferrante, directeur corporate sustainability van KBC Groep.
Urgentie voor alle sectoren
Nu de Green Deal stilaan op kruissnelheid komt en de nationale overheden hun wetgeving aanpassen, zullen steeds meer bedrijven daarvan de concrete gevolgen ondervinden. ‘De omslag naar een CO2-neutrale economie is geen revolutie, maar het is wel een evolutie die aan steeds meer snelheid wint. Bedrijven moeten dus niet meteen panikeren, maar ze moeten nu echt wel uit de startblokken schieten’, volgens Wim Eraly.
De sectoren met de grootste uitstoot zijn de eerste die een grote druk voelen om de duurzame switch te maken. In de energiesector is het intussen een evidentie dat er wordt afgestapt van steenkool en dat olieontginning stilaan wijkt voor de productie van hernieuwbare energie. Maar ook de vastgoedsector, die in Europa zowat 40 procent van het energieverbruik opslorpt, staat voor grote uitdagingen. En met de omslag naar elektrische voertuigen staat ook de mobiliteitssector voor een serieuze opdracht. ‘Natuurlijk zijn er sectoren waar de transitie urgenter is. Toch is er geen enkele die ontsnapt aan de klimaatproblematiek. Alle sectoren moeten mee in bad’, voorspelt Filip Ferrante.
Klimaatrisico’s, fysiek en financieel
De klimaatopwarming brengt voor ondernemingen op verschillende niveaus risico’s met zich mee. Om te beginnen zijn er de fysieke risico’s. De overstromingsramp in Wallonië veroorzaakte ook veel schade aan bedrijven of maakte hun werking helemaal onmogelijk. Niets doen aan de klimaatopwarming betekent dat nog meer bedrijven schade kunnen oplopen door overstromingen of andere natuurrampen.
Ondernemingen nemen ook een financieel risico wanneer ze de transitie naar een duurzame economie negeren. ‘Natuurlijk zullen er investeringen nodig zijn om het bedrijfsproces helemaal in kaart te brengen en bijvoorbeeld het energieverbruik terug te dringen’, zegt Filip Ferrante. ‘Dat is niet alleen goed voor het milieu, het getuigt ook van goed financieel beheer. Want door nu minder CO2 uit te stoten, vermijdt een bedrijf dat het morgen zware vergoedingen moet betalen voor zijn CO2-uitstoot. Bijvoorbeeld een transport- of chemiebedrijf kan daarop maar beter anticiperen, want een koolstofbelasting zou in de toekomst veel pijn kunnen doen.’
Bovendien is het intussen duidelijk dat de financiering van activiteiten schadelijk voor het milieu en toekomstige generaties steeds minder evident zal worden. Zo bouwde KBC recent haar portefeuille directe steenkoolfinanciering volledig af. ‘Het illustreert dat het voor bepaalde sectoren en bedrijven die duurzaamheid niet omarmen moeilijker zal worden om financiering te krijgen, of dat de financieringskosten minstens zullen stijgen. Dat komt onder meer omdat beleidsmakers ook het kapitaalinstrument zullen gebruiken om de groene transitie te stimuleren’, volgens Wim Eraly.
Bij financiële instellingen is de duurzame transitie intussen een topprioriteit. ‘Als bank-verzekeraar moeten we onze risico’s en die van onze stakeholders goed beheersen’, volgens Filip Ferrante. ‘Als sommige klanten risico’s nemen zonder toekomstperspectief, dan is het onze plicht om hen daarop aan te spreken. Daarmee beschermen we onszelf, het spaargeld dat we beheren en alle stakeholders die ons vertrouwen.’
Financiële instellingen kunnen op vele vlakken een motor zijn van de duurzame transitie. Dat begint bij een groen productaanbod. ‘Maar een groen productaanbod is slechts het eerste deel van de ketting’, merkt Wim Eraly op. ‘Daarmee kunnen we bij bedrijven alvast het bewustzijn aanscherpen over het belang van een duurzaam beleid. Maar daarmee weet een bedrijf nog niet noodzakelijk hoe het dat precies in de praktijk moet omzetten.’ Daarom gaat KBC nog een stap verder. Bedrijfsklanten kunnen via een voetafdrukcalculator voor zichzelf in kaart brengen hoe groot hun eigen ecologische voetafdruk is. De bank-verzekeraar sloot ook voor bepaalde segmenten een partnerschap met Encon, een adviesbureau dat bedrijven helpt verduurzamen. Langs die weg kunnen de KBC-bedrijfsklanten een doorlichting en concreet advies krijgen.
‘Enkel vanuit de financiële instellingen gaan we het klimaatprobleem natuurlijk niet oplossen. Vanuit alle onderdelen van de maatschappij zullen we moeten samenwerken. Burgers, overheden en ondernemingen: we moeten allemaal tot het besef komen dat we het klimaatprobleem nu moeten aanpakken. Een andere keuze is er niet’, besluit Filip Ferrante.
Zo moeten financiële instellingen vanaf volgend jaar aan de financiële toezichthouder rapporteren over hun zogenaamde ‘green asset ratio’. Deze ratio geeft aan hoe groen de activa van een bank zijn. ‘De volgende stap is dat er strengere kapitaalvereisten worden opgelegd aan banken voor hun niet-groene activa. Hierdoor zullen de financieringskosten voor bepaalde bedrijven en sectoren stijgen.’ Toch is Wim Eraly optimistisch. ‘Ik denk dat het slechts voor een minderheid van de bedrijven duurder zal worden om zich te financieren. De meeste bedrijven zullen we kunnen begeleiden in de transitie naar een meer duurzame en groene onderneming.’
Duurzame waarde creëren
Geen rekening houden met de groene economie houdt ongetwijfeld risico’s in voor ondernemingen. Maar volgens Vlerick-professor en duurzaamheidsexpert Xavier Baeten, kunnen bedrijven de klimaatproblematiek ook helemaal anders benaderen. ‘Er zijn nog altijd bedrijven die de duurzame transitie benaderen als een bedreiging. Ze zien vooral kostenposten die de aandeelhouderswaarde verminderen. Andere bedrijven zien duurzaamheid daarentegen als een uitdaging. Ze zijn zich bewust van de maatschappelijke problemen en willen een onderdeel zijn van de oplossing.’ Daarbij komt het er voor bedrijven wel op aan om te focussen op wat echt belangrijk is. ‘Het slaat nergens op om minder documenten af te drukken, maar tegelijkertijd de CO2-uitstoot van de productielijn te negeren’, vervolgt Xavier Baeten. ‘Uiteindelijk gaat dat over het leggen van de juiste prioriteiten, wat voor veel bedrijven nog een grote uitdaging is.’
De omslag naar een duurzame onderneming veronderstelt in de eerste plaats een andere visie op winst. ‘De doelstelling van een onderneming is niet om op korte termijn zoveel mogelijk winst te maken maar wel om op lange termijn waarde te creëren voor alle belanghebbenden’, weet Xavier Baeten. Om te komen tot duurzame waardecreatie moet het duurzaamheidsstreven echt doordringen tot in de kern van het bedrijf. Dat is pas het geval wanneer investeringsbeslissingen niet langer alleen worden getoetst aan het financiële plaatje. De interne processen en de productie moeten ook in lijn worden gebracht met de visie op duurzaamheid. ‘Dat impliceert dat een onderneming bereid moet zijn om beslissingen te nemen met het oog op de lange termijn, ook als daar op de korte termijn geen winst aan vasthangt’, volgens Xavier Baeten.
Opportuniteiten door duurzame transitie
Door voluit de omslag te maken naar een duurzaam bedrijfsmodel kan een onderneming de klimaatrisico’s ombuigen naar opportuniteiten. Het bedrijf kan bijvoorbeeld nieuwe producten of diensten ontwikkelen of een toekomstgericht businessmodel op poten zetten. ‘De klimaatuitdaging dwingt ondernemingen om te innoveren’, gaat Wim Eraly verder. ‘Bedrijven die daarvoor openstaan, verwerven een concurrentieel voordeel. Bedrijven die aan de zijlijn blijven staan, worden op een achterstand gezet. Dat leidt tot hogere kosten en waardevermindering van hun activa.’
In die zin is er een grote gelijkenis tussen de duurzame transitie en de digitale omwenteling. Met de slogan Green is the new digital zet KBC-topman Johan Thijs graag het belang van duurzaamheid in de verf. ‘Net zoals de digitale evolutie een heel nieuwe economie heeft doen ontstaan, zal de duurzaamheidstrein nieuwe bedrijfstakken creëren met nieuwe businessmodellen en innoverende servicemodellen. Bedrijven die snel die andere mogelijkheden zien, hebben onvermijdelijk een voorsprong op de concurrentie’, zegt Filip Ferrante. Zo is onder impuls van het duurzaamheidsstreven een heel nieuwe circulaire economie ontstaan. Ondernemingen gebruiken daarbij materialen, reststoffen en energie (zoals restwarmte) zoveel mogelijk opnieuw om zo spaarzaam en duurzaam met grondstoffen om te gaan en hun uitstoot onder controle te houden. Dat veroorzaakt een grote vraag aan nieuwe technologieën, producten en diensten om dit mogelijk te maken. Een voorbeeld daarvan is het as-a-service-model, waarbij alles in een dienstverleningsmodel wordt gegoten. Ondernemingen leggen daarmee de fundering voor nieuwe inkomsten.
Samen met de stakeholders
Ondernemingen staan er niet alleen voor in de duurzame switch. ‘Voor de duurzame transitie hebben ondernemingen vooral nood aan meer samenwerking tussen de verschillende stakeholders. Dat klinkt eenvoudig, maar zoiets kost veel tijd en energie.’ Professor Xavier Baeten verwijst naar sommige autobouwers, die onder impuls van hun stakeholders ontdekten dat ze op de lange termijn irrelevant zouden worden als ze zichzelf louter zouden zien als een fabrikant. Sindsdien hebben verschillenden onder hen de switch gemaakt. Ze bieden nu mobiliteitsoplossingen aan, wat meteen een heel andere insteek is met nieuwe toekomstperspectieven. ‘Zo ver staan de meeste bedrijven nog niet. Vaak beschouwen ze duurzaamheid als iets wat er eenvoudigweg bijkomt. Maar duurzaamheid gaat echter helemaal terug tot de kern van de onderneming, wat doorgaans duidelijk wordt na overleg met alle stakeholders. Dan gaan alle oogkleppen af en ontstaat er ruimte voor innovatie. En dat kan de aanleiding zijn van een totaal nieuwe strategische koerswijziging’, zegt Xavier Baeten.
Zoiets vergt een ommezwaai in de mindset van de bedrijfsleiders. ‘Om de dialoog aan te gaan met de stakeholders is er een nieuw managementmodel nodig. Dat doe je niet met de klassieke number crunchers die vooral het financiële plaatje bekijken. Daarvoor heb je een heel ander type van manager nodig.’ Het is een aspect waar kmo’s doorgaans al sterk in zijn. ‘Vaak beseffen ze dat zelf niet’, besluit Xavier Baeten. ‘Maar omdat kmo’s dikwijls sterk ingebed zijn in het sociaal weefsel, hebben ze vaak al een nauw contact met hun stakeholders. Bij kmo’s komt het er vooral nog op aan om die inspanningen naar de stakeholders toe ook nog goed te structureren.’
Tijdens het webinar Start to Shift met Evy Gruyaert, op 18 november om 11.30 uur, geven KBC-experts en ondernemers u nieuwe inzichten. Registreer u hier. Tot dan!