De overdracht van een familiebedrijf is een bijzonder complex proces waarin zowel rationele als emotionele factoren hun rol spelen. Wil u uw toekomstige overdracht naadloos laten verlopen, dan steekt u best vandaag al de handen uit de mouwen.
Een studie van de Belgische vereniging van familiale ondernemingen toont een aantal interessante trends. Zo blijkt dat 22 procent van de familiebedrijven een overdracht van de leiding verwacht binnen de vijf jaar. Voor de overdracht van de eigendom bedraagt het percentage 25 procent. Erg verrassend is dat de helft van die ondernemers zich nog geen idee heeft gevormd over wie de toekomstige leidinggevende of eigenaar zou moeten zijn. Het is ook op merkelijk dat 40 procent van de familiale ondernemingen geen idee heeft wat de gevolgen voor het familiebedrijf zouden zijn als de eigenaar of bedrijfsleider plots zou wegvallen. Het gros van de familiebedrijven heeft zich niet op een dergelijk scenario voorbereid. Behalve de emotionele factoren en moeilijke vragen die moeten worden beantwoord, speelt uiteraard ook de problematiek van de successierechten een belangrijke rol.
De opvolgers
De meeste familiebedrijven geven de voorkeur aan een familiale opvolging. Vaak bespreekt de huidige familiale ondernemer de overdracht van het familiebedrijf pas in een heel laat stadium met de familie. Soms wordt dan vastgesteld dat de gedoodverfde opvolger helemaal niet de ambitie heeft het familiebedrijf over te nemen. Op de vraag naar hun toekomstplannen gaf nauwelijks 7 procent van de Belgische studenten in een studie van de Universiteit van St. Gallen aan dat ze de onderneming van hun ouders wilden overnemen.
Vijf jaar na de afronding van de studie is het beeld gematigd positiever en stijgt het percentage dat zichzelf ziet als potentiële opvolger van het familiebedrijf, tot bijna 13 procent. Ook is het niet noodzakelijk dat de zoon of dochter die nu reeds prominent aanwezig is in het familiebedrijf, geïnteresseerd is in de overname ervan. Het kan evengoed een van de broers of zussen zijn, zonder dat de pater familias zich daarvan bewust is. De in de ogen van de pater familias gedoodverfde opvolger ziet zijn werk in het familiebedrijf soms eerder als een leerschool met het oog op het opzetten van een eigen onderneming.
Tijdig overleg met alle betrokken partijen is in een overdrachtproces dan ook cruciaal. Dat kan gerust aan de keukentafel gebeuren. Ook als de vermeende opvolger het familiebedrijf daadwerkelijk wenst over te nemen, staat er soms nog een remop de bedrijfsopvolging. Ouders willen hun kinderen meestal gelijk behandelen en zien in het feit dat niet alle kinderen actief willen zijn in het familiebedrijf, een obstakel om over de overdracht naar de volgende generatie na te denken. Gelukkig ontbreekt het niet aan oplossingen om de eigendom en/of de controle van het familiebedrijf over te dragen aan kinderen die actief blijven in het familiebedrijf, zonder de andere kinderen minder te bedelen.
Plan tijdig
Het is van cruciaal belang dat familiale ondernemers zich ervan bewust zijn dat de overdracht van het familiebedrijf tijdig de nodige aandacht moet krijgen. Het overdrachtsproces vraagt immers heel wat tijd om tot een geslaagd resultaat te leiden. In de praktijk gaat het gemiddeld over een periode van vijf tot tien jaar. In die tijdsspanne is het cruciaal dat de controle en leiding door de familiale ondernemer geleidelijk wordt overgedragen aan de opvolger. Als er goede afspraken worden gemaakt met de opvolger, kan de pater familias ook na de overdracht nog een rol blijven spelen als adviseur of bewaker van de waarden van het familiebedrijf. Maar op een gegeven moment is het beter om het schip een eigen koers te laten varen. Zo kan de volgende generatie met eigen innovatieve ideeën het familiebedrijf verder laten groeien.
Niemand betaalt graag successierechten bij de overdracht van een familiebedrijf. Gelukkig bestaan er mogelijkheden om op een correcte wijze toch niet de volle pot te moeten betalen. Bij een vererving naar echtgenoten, samenwonenden, kinderen of kleinkinderen kunnen de successierechten immers snel oplopen tot 27 procent in Vlaanderen of 30 procent in Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bij vererving naar andere personen wordt in het slechtste geval tot 80 procent belasting geheven. Wanneer de erfgenamen niet over voldoende liquiditeiten beschikken, kunnen ze zich verplicht zien de onderneming volledig of gedeeltelijk te verkopen of zelfs stop te zetten om de successierechten te kunnen betalen. Vanuit de bekommernis om het economische weefsel van de kmo’s te beschermen en zo ook de tewerkstelling veilig te stellen, beschikken de drie gewesten van ons land gelukkig over een gunstregeling rond successie- en schenkingsrechten voor de overdracht van familiale ondernemingen. Uit de recentelijk gepubliceerde studie 'EY Worldwide Family Business Tax Guide' blijkt overigens dat die schikkingen bijzonder voordelig zijn in vergelijking met gelijkaardige regelingen in andere landen.
Onder toepassing van de gunstregelingen kunnen de hierboven vermelde tarieven van de successierechten worden gereduceerd tot 0 procent in Wallonië, 3 procent in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en 3 procent (tussen echtgenoten, samenwonenden en erfgenamen in de rechte lijn) of 7 procent (tussen andere personen) in Vlaanderen. Met het oog op de continuïteit en de verdere groei van het familiebedrijf is het cruciaal dat de ondernemer op tijd over de overdracht begint na te denken en anticipeert op de gunstregeling.
Om onder het toepassingsgebied van een gunstregeling te kunnen vallen en er optimaal gebruik van te kunnen maken, dienen in bepaalde situaties reorganisaties of herstructureringen van de onderneming of van de groep van ondernemingen te worden uitgevoerd. In tegenstelling tot Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt in het Vlaams Gewest overigens een hogere belasting opgelegd voor de overdracht van een familiale onderneming bij overlijden dan wanneer de familiale onderneming wordt geschonken. De schenking kan onbelast plaatsvinden als aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Dat zou een stimulans moeten zijn voor de bedrijfsleider om de overdracht nog bij leven te regelen.
Het familiebedrijf werd vaak door de pater familias groot gemaakt en wordt door hem gekoesterd. Hij kan daarom vaak moeilijk afstand doen van de controle erover en denkt daarom dikwijls niet in schenkingsscenario’s. Maar er bestaan ook tal van oplossingen die het mogelijk maken om zelfs bij schenkingen onder de gunstregimes de controle over het familiebedrijf zo lang als gewenst te behouden, terwijl tegelijkertijd de overdracht van het familiebedrijf goed is geregeld. We denken onder meer aan het gebruikmaken van burgerlijke maatschappen of stichtingen administratiekantoor. Op tijd met de planning beginnen is ook hier de boodschap.