Strengere pfas-regels voor bouwwerven op de lange baan geschoven

Drie jaar nadat Vlaanderen kennis heeft gemaakt met de groep toxische chemische stoffen blijven pfas aannemers hoofdbrekens bezorgen. Zoals De Tijd dinsdag bekendmaakte, dreigt de kostprijs van de Oosterweelverbinding vooral door de pfas-vervuiling op te lopen van 7 tot 10 miljard euro. Nu blijkt ook dat de regels voor de omgang met de verontreiniging op werven opnieuw uitgesteld zullen worden.

Op de besluiten die ondertekend moeten worden om de pfas-regels te laten ingaan, plakte voormalig minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) de datum van 1 april 2025. Dat vernam De Tijd. Tot nu was sprake van een invoering op 1 januari.

Bouwsector dringt aan

Nu is het aan Jo Brouns (CD&V) om te bepalen of en wanneer de pfas-regels worden ingevoerd. De minister van Omgeving bevestigt dat 1 januari te vroeg komt, omdat de bouwsector tijd moet krijgen om zich voor te bereiden. Hij houdt er rekening mee dat zelfs 1 april niet haalbaar is. Zolang de Raad van State geen uitspraak heeft gedaan in de beroepsprocedures tegen de pfas-regels wil hij geen beslissing nemen.

Vorig jaar stapten het Amerikaanse chemiebedrijf 3M en een aantal milieu- en burgerbewegingen daartegen naar de rechter. Omdat de auditeur van de Raad zijn onderzoek nog niet rond heeft, is het zeker nog maanden wachten op een uitspraak. 'We gaan er niet van uit dat we snel een beslissing kunnen nemen. Rechtszekerheid is nodig, maar zolang een procedure hangende is, kunnen we die niet geven', zegt Brouns, die de beslissing in samenspraak met de Vlaamse regering wil nemen.

De bouwsector dringt bij de Vlaamse regering aan om zo snel mogelijk duidelijkheid te geven, ondanks de hogere kosten voor het onderzoeken en verplaatsen van grond en de vertraging die met de regels gepaard dreigen te gaan. 'De onzekerheid is nefast voor de bouwsector. Opdrachtgevers, bodemdeskundigen en aannemers: niemand weet nog goed wat er moet gebeuren en vooral wie de bijkomende kosten moet dragen', zegt Caroline Deiteren van de bouwfederatie Embuild.

Werven stilleggen

Twee jaar geleden werkte het kabinet van Demir in samenwerking met het wetenschappelijk instituut VITO de pfas-regels uit. Demir wilde aannemers richtlijnen geven over hoe en welke met pfas vervuilde gronden ze mogen verplaatsen. De regeling kwam er nadat de Raad van State in 2022 de Oosterweelwerken, die de Antwerpse Ring moeten sluiten, had stilgelegd. De rechter vond dat bouwheer Lantis niet zorgvuldig omsprong met de pfas-vervuiling op zijn werf. Die is in de eerste plaats afkomstig van het naburige chemiebedrijf 3M, dat in Zwijndrecht jarenlang pfas produceerde.

De regels schrijven voor dat zodra er 250 kubieke meter grond uitgegraven of verplaatst wordt en een bepaalde concentratie pfas-stoffen wordt aangetroffen (3 microgram voor pfos, 2 microgram voor pfoa en 8 microgram voor een combinatie van pfas) die grond afgevoerd of gesaneerd moet worden. Zo hoopte Demir de milieu- en gezondheidsrisico's - pfas zijn moeilijk afbreekbaar en worden in verband gebracht met de verstoring van het hormoon- en immuunsysteem - in te perken. En te garanderen dat rechters geen vervuilde werven zoals Oosterweel meer zouden stilleggen.

Manoeuvres in N-VA

De regels werden in juli 2023 goedgekeurd door de Vlaamse regering, maar op de uitvoeringsbesluiten blijft het wachten. Oorspronkelijk zouden ze ingaan op 1 januari 2024, maar dat werd 1 september, vervolgens 1 januari 2025 en nu 1 april. Die verschuivingen kwamen er omdat de sector vreesde voor onvoldoende voorbereidingstijd. Uiteindelijk zette Demir afgelopen zomer haar handtekening onder de uitvoeringsbesluiten, maar die werden door manoeuvres en tegenstand uit de eigen partij niet gepubliceerd.

Antwerpse N-VA'ers, zoals huidig minister van Openbare Werken Annick De Ridder, zouden de regels onwerkbaar vinden. Nu duidelijk is dat Oosterweel - dat zich al aan de nieuwe normen houdt - mede door de pfas-regels duurder wordt, dreigt de discussie in de regering opnieuw los te barsten. Behalve Oosterweel is er ook pfas-vervuiling in het gebied waar in 2029 de werken moeten beginnen voor de uitbreiding van de haven (ECA) om extra containercapaciteit te creëren.

De impasse toont hoe moeilijk het voor de politiek is een afweging te maken tussen economische belangen enerzijds en het leefmilieu en de volksgezondheid anderzijds. Voor aannemers lijkt de onzekerheid zo nog lang niet achter de rug. Niet alleen kan de politiek ervoor kiezen de regels opnieuw uit te stellen of te versoepelen, ook bestaat de kans dat de rechter ze onderuithaalt.