Griezelverhaal

In België misschien nog meer dan elders. De vergrijzing is hier totaal onvoorbereid. In 1975 was de levensverwachting 75 jaar en ging een Belg gemiddeld op 65 met pensioen. Vandaag is dat op 58 jaar, terwijl de levensverwachting 85 jaar is. We dragen minder jaren bij en zijn veel langer inactief. Snel zal die trend niet keren. De kinderen die vandaag geboren worden, hebben naar schatting een levensverwachting van meer dan 100 jaar. Het aandeel actieve jaren blijft dalen terwijl het aandeel inactieve jaren alleen maar stijgt. Dat is verontrustend. Alleen tijdens die actieve jaren sparen we of betalen we belasting om de inactieve jaren te financieren.

Om de stijgende pensioenfactuur - maar ook zorg, geneeskunde en medicatie - te betalen hebben we de afgelopen decennia investeringen en defensie structureel afgebouwd en overheidsbezittingen verkocht. We bouwden minder bruggen om meer brugpensioen te betalen.

Niet ernstig

Zelfs vandaag neemt België zijn vergrijzingsproblematiek niet ernstig. De Vergrijzingscommissie is officieel belast met het opmaken van een jaarlijks rapport over de betaalbaarheid van de vergrijzing. De manier waarop ze de Belgische pensioenproblematiek minimaliseert, is ronduit wraakroepend. Volgens haar zal het allemaal ‘best meevallen’. Om die conclusie te ondersteunen hanteert ze twee hypotheses die even optimistisch als onrealistisch zijn.

Eerst en vooral gaat de Vergrijzingscommissie er vanuit dat de productiviteitsgroei in België spectaculair zal versnellen. De productiviteit is de sleutel voor toekomstige welvaart. Hoe meer productiviteit, hoe groter de economische groei en dus hoe hoger de belastingontvangsten. Tussen 2000 en 2014 bedroeg de jaarlijkse productiviteitsgroei in België nauwelijks 0,8 procent. Bovendien daalt hij al meer dan vier decennia structureel. Toch gaat de Vergrijzingscommissie er vanuit dat de productiviteitsgroei tegen 2035 plots zal verdubbelen tot 1,5 procent op jaarbasis. Met welke veronderstellingen voor technologische doorbraken, innovatie, scholing of productietechnieken? Volkomen onduidelijk.

Een tweede eigenaardige hypothese betreft de participatie op de arbeidsmarkt. Hoe meer mensen aan de slag, hoe hoger de groei en hoe meer belastinginkomsten. De Vergrijzingscommissie gaat er vanuit dat ook de werkzaamheidsgraad in België substantieel zal stijgen. Terwijl vandaag slechts 65 procent van de Belgen tussen 18 en 66 aan de slag is, projecteert ze een stijging naar 73 procent tegen 2060. Dat zou België in enkele decennia tijd katapulteren van de staart naar de kop van het OESO-peloton. Opnieuw is onduidelijk op basis van welke veronderstellingen dat mirakel zal plaatsvinden.

Miraculeus

Een miraculeuze stijging van de productiviteit en onze arbeidsmarkt in de absolute top van de OESO loodsen schragen de stelling dat het allemaal ‘wel mee zal vallen’ met de vergrijzing. Nu ja, zelfs in dat volkomen ideale scenario gaat de Commissie er vanuit dat we tegen 2035 jaarlijks 2,3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) extra nodig hebben om de vergrijzing te betalen. Maar we slagen er nu al niet in om een tekort van 3 procent van het bbp weg te werken. Waar vinden we dan nog jaarlijks een bijkomende 2,3 procent? Voor België, waar hervormingen lang duren of er nooit komen, zou een voorzichtiger hypothese voor hervormingen en productiviteit veel veiliger zijn.

Het scenario van de Vergrijzingscommissie komt de politiek bijzonder handig uit. Wie de toekomstige groei overschat, overschat de toekomstige belastingontvangsten. En wie de toekomstige belastingontvangsten overschat, doet de vergrijzing betaalbaar lijken. Hoe betaalbaarder de vergrijzing lijkt, hoe minder actie we vandaag moeten ondernemen. Mission accomplished.

Is het toeval dat de Commissie haar rapport al vier jaar op rij midden juli publiceert, in de komkommertijd en weg van het publieke debat? Ja, zo kan ik het ook. Als ik mezelf wijsmaak dat ik vanaf nu elk jaar de lotto win, hoef ik nooit nog te sparen voor morgen en kan ik hier en nu geld blijven uitgeven.

Wie beleid voert op basis van sprookjes, wordt vroeg of laat wakker in een griezelverhaal.