Bescheidenheid liberale democratie maakt haar superieur

Bijna twee weken geleden opende Gwendolyn Rutten, de voorzitster van Open VLD, een debat dat vandaag nog woedt. Ze stelde dat ‘onze manier van leven zonder enige twijfel superieur is aan alle andere in de wereld’. Voor sommigen was dat evident, zoals voor de filosoof Maarten Boudry, die onmiddellijk de link maakte met de liberale democratie. Anderen vonden de stelling arrogant of stoorden zich aan de term ‘superieur’.

Rutten heeft gelijk als ze met ‘onze manier van leven’ de liberale democratie bedoelt, het samenlevingsmodel dat cruciale individuele vrijheden garandeert. Dat model is juist niet arrogant omdat de liberale democratie gelijkstaat met het collectief erkennen dat iedereen voor zichzelf mag kiezen wat het goede leven inhoudt, zolang je anderen niet schaadt.

Als mensen van hetzelfde geslacht samen een leven willen opbouwen en trouwen, dan mag dat. Als mensen goed geïnformeerd een einde willen maken aan hun leven omdat ze ondraaglijk lijden, dan mag dat. Als mensen om religieuze redenen een hoofddoek willen dragen, dan mag dat. Die vrijheid is er omdat we collectief erkennen dat we niet weten hoe het goede leven eruitziet. De liberale democratie getuigt met andere woorden van een grote bescheidenheid.

In samenlevingen waar wel een bepaalde vorm van leven wordt vooropgesteld (of andere vormen worden afgeremd), is die bescheidenheid er niet. Daar bepalen de machthebbers wat je moet geloven, denken en doen. Net die modellen zijn arrogant omdat ze beweren te weten wat het goede leven inhoudt voor anderen.

De superioriteit van de liberale democratie is wel paradoxaal. Ze is bescheiden over hoe het goede leven eruitziet, maar onbescheiden omdat ze duidelijk stelt dat niemand dat voor anderen kan bepalen. Zelfs een overweldigende democratische meerderheid kan niet tornen aan de individuele vrijheden. Als het Belgische parlement morgen unaniem goedkeurt dat een hoofddoek dragen op straat niet kan, zal een rechter die wet vernietigen. Voor sommigen komt dat arrogant over, terwijl het gewoon het logisch doortrekken van de bescheidenheid is: ik kan niet zeggen hoe jij moet leven, maar iemand anders kan dat ook niet. En dus garanderen we ieders vrijheid. Ik kan me geen beter model voorstellen en ik hoor geen betere voorstellen in de vele discussies.

Valse vrijheid

De vraag is evenwel in welke mate onze maatschappij het ideaal van de liberale democratie benadert. Ten eerste vermoed ik sterk dat een meerderheid ‘onze manier van leven’ niet spontaan vereenzelvigt met de democratie, maar wel afzet tegenover de islam. Terwijl religies perfect naast elkaar moeten kunnen gedijen in een liberale democratie, zolang ze de individuele vrijheden respecteren.

Ten tweede is ons samenlevingsmodel met grote individuele vrijheden pas rechtvaardig en efficiënt als alle volwassenen goed geïnformeerd keuzes kunnen maken. Onderwijs en gelijke kansen zijn dus essentieel omdat het cynisch is om veel vrijheid te geven aan mensen met weinig kansen op goede informatie of opleiding.

Kinderen moeten de kans krijgen om zich te ontwikkelen tot goed geïnformeerde, ontvoogde volwassenen. Een van de grootste drempels is kinderarmoede, omdat een kind dat in (kans)armoede opgroeit daardoor doorgaans beperkt wordt. En gezien kinderen geen verantwoordelijkheid kunnen dragen, heeft de overheid de plicht een kader te creëren opdat elk kind genoeg kansen krijgt.

Als politici de superioriteit van de liberale democratie promoten, moeten ze de logica doortrekken en de strijd voor gelijke kansen als een van de grootste beleidsprioriteiten verdedigen. Daar is nog veel werk aan.