Het basisinkomen is betaalbaar

Of een basisinkomen betaalbaar is, lijkt wel de vraag van 100 miljard. Met dat bedrag zou de overheid een bescheiden basisinkomen, net onder het huidige leefloon voor een alleenstaande, kunnen dekken. Mochten we het maandelijks bedrag willen optrekken tot 1.000 euro, dan beloopt de kostprijs meer dan 130 miljard. Duizelingwekkende bedragen, die doen vermoeden dat het onmogelijk is zo’n nieuw sociaal systeem te financieren.

Maar kloppen die getallen? Als we het basisinkomen droogweg invoegen in ons huidig sociaal systeem, dan moet het wel onbetaalbaar zijn. Als elke burger dat basisinkomen krijgt, zouden loontrekkenden, zelfstandigen en ambtenaren van de ene dag op de andere een loonsverhoging ten bedrage van het basisinkomen krijgen. Dat lijkt me van het goede te veel.

Voor die groep van 3,2 miljoen burgers zou het basisinkomen dan ook een puur boekhoudkundige operatie moeten worden. We zouden een deel van hun inkomen inschrijven als basisinkomen en het deel erbovenop als loon of vergoeding voor zelfstandige activiteit. Voor een basisinkomen van 1.000 euro per maand scheelt dat in de kostprijs meer dan 50 miljard, een serieuze slok op een borrel.

Daarmee is het verhaal niet af. We zouden ook moeten nagaan wat de gevolgen zijn voor de inkomsten van de personenbelasting en de sociale zekerheid, eventueel in combinatie met het afschaffen van het belastingvrij minimum. We zouden tegelijk moeten beslissen welke budgetten uit de sociale zekerheid we al dan niet aanspreken. Om de zwakkeren in onze samenleving te beschermen zou ik in elk geval de gezondheidszorg, de ziekte- en invaliditeitsverzekering onaangeroerd laten.

Daartegenover staan dan weer efficiëntieverbeteringen dankzij minder administratie. Die besparingen zullen echter afhangen van hoezeer de overheid bereid is de potentiële vereenvoudiging - die als gevolg van de invoering van het basisinkomen massaal kan zijn - daadwerkelijk door te voeren.

Robots

Als we al die factoren in rekening brengen, wordt het te financieren gat fors kleiner. Een bescheiden maandelijks basisinkomen wordt dan betaalbaar. Toch zal het succes van het basisinkomen uiteindelijk voor een groot deel afhangen van het effect op de arbeidsdeelname. Mochten mensen er massaal voor kiezen om te stoppen met werken of minder uren te presteren, dan zou de financiering serieus in het gedrang komen.

Experimenten tot op heden hebben uitgewezen dat de effecten op de arbeidsparticipatie erg gering zijn. Ook is er een grotere bereidheid tot het nemen van risico, wat het ondernemerschap ten goede komt.

Maar de hamvraag is of we toegevoegde waarde in de toekomst kunnen blijven verdelen op basis van betaalde arbeid. Digitalisering en automatisering zijn geen eenzijdig verhaal. Er worden elke dag nieuwe jobs gecreëerd. Helaas vaak voor robots, die steeds meer taken beter uitvoeren dan de mens. Als dat fenomeen groeit, dringt zich een nieuw maatschappijmodel op met het basisinkomen in een stabiliserende en herverdelende rol.

De vraag is niet of het basisinkomen betaalbaar is, wel hoelang we een grondige discussie daarover kunnen uitstellen. Het probleem zit eerder tussen onze oren dan in de portemonnee.