Gezocht: schoonzoon om Belgische koterij af te breken

Voor het eerst sinds het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten werd ik overvallen door een kortstondig optimisme. Zijn schoonzoon Jared Kushner mag het Office of American Innovation oprichten, met als opzet de overheid te runnen volgens de principes van een privéonderneming.

Want zelfs in de bakermat van het kapitalisme blijken overheidsstructuren traag, lastig en ondoordringbaar voor mensenhanden. Probeer maar eens een Amerikaanse belastingaangifte in te vullen. Het is wellicht erger dan de 885 vakjes van ons vernieuwde Belgische exemplaar.

Overheden moeten inderdaad hun ‘gouden driehoek’ waarmaken: toegevoegde waarde bieden aan klanten, medewerkers scherp en gemotiveerd houden, en aandeelhouders gelukkig maken. Dat zijn zuivere bedrijfsprincipes. De overheid beoogt haar klanten - burgers en bedrijven - infrastructuur, rechtszekerheid, veiligheid, onderwijs, gezondheidszorg en pensioenen te bieden.

Het is het opzet van een grote gediversifieerde multinational. De belastingbetaler is de enige en echte aandeelhouder van een land. Zijn centen zijn de bron van eigen vermogen, hij draagt het laatste financiële risico van goed of slecht beleid. De overheid moet de oplossingen voor de klant verbinden met de kosten voor de aandeelhouder en dat op de meest efficiënte manier via een gemotiveerde administratie. Veel moeilijker is het niet. Tot zover Jareds nieuwe taak.

Laat ik geen open deuren intrappen door nog eens te wijzen op complexe staatsstructuren, bevoegdheidsversnippering, onduidelijke vliegroutes, intercommunales en verlieslatende treinen. Interessanter is de vraag waarom alles zo vast zit.

Want er is nochtans externe druk in de feiten: de lopende rekening van de Belgische overheid loopt steeds hoger op en het overheidsbudget teert nog eventjes op de historisch lage rentes (normale rentes zouden de factuur met 8 tot 10 miljard euro per jaar laten toenemen). Blijkbaar is dat nog steeds onvoldoende druk op de ketel om de kosten te beheersen. Belastingbetaler, fasten your seatbelts!

Zwanger

Het probleem is dat iedereen zwanger is van iedereen, in een complex kluwen. Er is de juridische technocratie - naar inhoud en procedure - van de wetgeving en de talrijke studiegroepen en comités waar elke zinvolle verandering schoorvoetend door moet. Dan is er nog het lobbywerk van heel wat belangengroepen bij overheidskabinetten, het middenveld vol organisaties die ergens wel ‘iemand kennen’ en het centrumlinkse of centrumrechtse compromis waar elke verkiezingsuitslag toe leidt.

Dat is de cocktail van immobilisme. Niets zal ooit fundamenteel veranderen. Het doolhof is te dik, te traag, te complex, te gelinkt. Dat doolhof beseft niet dat het de oorzaak is van wat velen minachtend ‘populisme’ noemen, een verzamelwoord voor vermeende oplossingen die beantwoorden aan de machteloosheid van de grote massa die haar troost en hoop steeds meer extreemlinks of extreem-rechts zoekt.

Beiden zijn nefast in hun realiteit maar geven een goed klinkend antwoord op de wanhopige buik van het volk dat intuïtief door heeft dat niets verandert, en vanuit die machteloosheid rebels wordt.

Het verhaal van de ecocheques is symptomatisch: de gevestigde waarden - ‘het establishment’ zoals dat heet - laat zich voor de kar spannen van een archaïsch mechanisme dat geld inefficiënt van aandeelhouder naar klant pompt. Het cliëntelisme van de vakbonden en de werkgevers werkt samen tegen het belang van de belastingbetaler. Als we de ecocheque al niet kunnen hervormen, wat gaan we dan aanvangen met de rest?

Of Trumps schoonzoon veel verder zal springen in de Verenigde Staten, betwijfel ik sterk. If it walks like a government and talks like a government, it’s probably a government. Dat heeft niets te maken met de kwaliteit van de mensen die daar werken. Die is goed. Het heeft te maken met governance - duidelijkheid, doelgerichtheid en autonomie versus complexiteit, procedure en technocratie. De koterij zal blijven.

En overigens, welke schoonzoon gaan wij bovenhalen om die klus in België te klaren?