De goede huisvader wordt vermoord

Door Geert Noels, econoom en medeoprichter Econopolis

Radioreclame voor kredieten sluit nog altijd af met: ‘Let op: geld lenen kost ook geld.’ Maar dat klopt niet meer.

‘Let op, sparen kost geld’ is nu dichter bij de waarheid. Zo’n gekke financiële realiteit kan alleen door de kracht van de centrale banken. Door hun opkoopprogramma’s is de rente op meer dan de helft van het uitstaande overheidspapier in de eurozone negatief geworden.

Zelf relativeert de Europese Centrale Bank (ECB) haar impact op de rente. Maar met een inflatie en kerninflatie die vandaag rond 1 procent schommelt, zou de rente historisch gezien nooit negatief zijn geweest.

‘Langdurig gebruik af te raden’, klinkt in spots voor geneesmiddelen. Dat geldt ook voor deze onconventionele monetaire medicijnen. De ECB koopt elk jaar meer dan twee keer de totale Belgische schuld op. Ze kan in vijf weken het volledige Junckerplan opkopen. De monetaire politiek via kwantitatieve versoepeling of QE is dus meer dan tien keer krachtiger dan de investeringspolitiek van Europa.

De ECB spreekt alleen over de positieve effecten, maar niet over de negatieve effecten die langdurig kunnen doorwerken. Waarom zou je inderdaad nog voorzichtig sparen? De ECB duwt ‘de goede huisvader’ hardhandig in de richting van risico’s die hij niet aankan en beleggingen die hogere rendementen beloven dan rationeel mogelijk zijn.

Bedrijven met voorbijgestreefde businessmodellen kunnen zich financieren tegen tarieven waar innovatieve nieuwkomers alleen maar van kunnen dromen. De uitgavenobesitas van de overheden blijft duren omdat alle impulsen om gezonde overheidsfinanciën na te streven worden onderdrukt.

Niet aantrekkelijk

Het komt erop neer dat de kapitaalkosten van schuldbeladen bedrijven kunstmatig worden verlaagd, dat overheden geen impuls hebben om gezonde staatsfinanciën na te streven, dat zeepbellen ontstaan in vastgoed en andere activa, en dat de goede huisvader wordt vermoord.

Het valt op dat het beleid van de ECB moreel gedrag ontmoedigt. Er kan discussie zijn over wat ‘moreel gedrag’ vandaag is. Voorzichtig en verantwoordelijk handelen, eigen verantwoordelijkheid voor genomen risico’s en langetermijnvisie zijn echter wel de waarden waarop onze economie en het westerse kapitalisme zijn gebouwd. De ECB heeft geen oog voor de impact van haar beleid op die waarden.

Sommigen zullen argumenteren dat dit tijdelijk is, en dat er geen andere keuze is. Dit beleid is echter al lang niet meer tijdelijk. Er zijn wel degelijk andere scenario’s mogelijk, maar die zijn niet aantrekkelijk voor de volgende verkiezingen.

Net daarom is het erg zorgwekkend dat de ECB nu ook openlijk politieke doelstellingen nastreeft. In een opmerkelijk interview in De Telegraaf eind 2016, liet ECB-hoofdeconoom Peter Praet optekenen dat de ECB haar opkoopprogramma van honderden miljarden bewust tot eind 2017 voortzet omdat er een politiek rumoerig jaar aankomt in Europa. De angst voor het wazig gedefinieerde populisme weegt dus zwaar door in haar beleid. De ECB gooit niet alleen haar moraal te grabbel, maar ook haar politieke neutraliteit.

Zo glijdt met de ECB heel Europa steeds verder weg van de normen en de principes die zijn bindmiddel moesten zijn op lange termijn. De reden waarom centrale banken onafhankelijkheid kregen, was onder meer om niet door de politiek van de dag te worden beïnvloed. Maar als ze zelf politieke uitslagen proberen te beïnvloeden, begeven ze zich op glad ijs. Die onafhankelijkheid kregen ze trouwens vooral omdat politici geen controle mogen hebben over de geldpers.

Onhoudbare beloftes

De onafhankelijkheid van centrale banken zou aldus een garantie moeten zijn op waardevastheid van het geldsysteem. Als centrale bankiers echter zelf de geldpers gaan gebruiken om politieke uitslagen bij te sturen, dan houdt haar neutraliteit volledig op te bestaan. Als de ECB schrik heeft voor populisme moet ze ook beseffen dat het net haar overdreven stimuli zijn die het gemakkelijk maken voor politici om onhoudbare beloftes te doen.

De ECB-politiek heeft dus ook belangrijke langdurige maatschappelijke gevolgen. Als niemand nog wordt aangemoedigd zich als een ‘goede huisvader’ te gedragen, zullen centrale banken steeds vaker moeten interveniëren om de gevolgen op te vangen. Speculatie, roekeloze investeringen en schulden verschijnen waar de goede huisvader verdwijnt. Onlangs waarschuwde de centrale bank voor vastgoedzeepbellen, wat steeds meer klinkt als een pyromaan die waarschuwt voor brandgevaar.

Stel dat de politiek van de ECB geweldig succesvol zou zijn. Waarom zouden individuen zich dan ooit nog moreel moeten gedragen of politici ooit nog moeilijke hervormingen doen? Het is zoals met elk sterk medicijn: de dosissen zullen steeds krachtiger moeten worden, wat na de verslaving tot de onherroepelijke overdosis en de finale dood leidt.

Zoals gezegd wil de ECB deze beleidslijn voorzetten. Om diverse redenen zou dat echter toch vroegtijdig of bruusk kunnen stoppen. Ten eerste leidt de zwakke euro tot een opstoot van ingevoerde inflatie, en verdwijnt zo een van de belangrijkste excuses van ECB-voorzitter Mario Draghi. Ten tweede groeit de onvrede over de lage rente bij de bevolking in de sparende landen (Nederland, Duitsland...), wat trouwens ook kan wegen op de verkiezingen daar. Ten derde weegt de monetaire politiek zwaar op de stabiliteit van de financiële sector zelf.

Ten slotte doet de ECB een nieuwe poging om een volledige centraal gestuurde economische politiek in te voeren. Vorige pogingen, vooral in communistische landen, faalden. Een kapitalistisch systeem waar alle marktprikkels worden onderdrukt, zal ook falen. Alleen is het onmogelijk te voorspellen of dat in het volgende kalenderjaar zal gebeuren, of erna.