Koffie zit hem in de genen. Toch besloot Francesco Illy – de kleinzoon van de stichter van het gelijknamige koffiemerk – zich zonder enige technische kennis op wijn te storten. Met succes.
Als we zijn wijndomein op rijden, merken we hem al van in de verte op. Francesco Illy zit op een van de witte banken en tokkelt op zijn MacBook. Naast hem, in een zwarte asbak, smeult een Nicaraguaanse sigaar van Alec Bradley, zijn favoriete merk.
Natuurlijk was het waanzin van mij om op mijn vijftigste plots wijnbouwer te willen worden.Francesco Illy
Hier, in de streek van de appellatie Brunello di Montalcino, runt de kleinzoon van de man die het koffiemerk Illy oprichtte sinds 2003 het wijndomein Podere le Ripi. Hij deelt er lief en leed met Stella di Campalto, een naam die bij kenners van Montalcino-wijnen ongetwijfeld een belletje doet rinkelen.
Illy geeft het zonder gêne toe: hij was het die haar, jaren geleden, als eerste opzocht. ‘Ik was gewoonweg nieuwsgierig om haar San Giuseppe-wijnen te ontdekken’, lacht hij.
Podere le Ripi
Waar je je ook bevindt op het domein Podere le Ripi, overal zie je het puntdak van een ronde constructie opdoemen: een Romeins pantheon, zo lijkt het wel, maar dan opgetrokken met 750.000 bakstenen. Een unieke brok architectuur waarvan het belangrijkste onderdeel discreet in de grond zit. Maar goed ook, want in deze kelder rijpt de vrucht van 30 hectare wijngaard.
De ‘gulden kelder’, zo wordt deze plek genoemd die getekend is door de zoon des huizes, Ernesto Illy, een architect. De afmetingen van het bouwsel zijn immers gebaseerd op de gulden snede. Zeven jaar is eraan gegraven en gebouwd. En daarna vergde het nog eens vijf jaar om de gulden kelder keurig af te werken. In 2015 was hij eindelijk klaar.
Met kwaliteit alleen raak je niet ver. Je moet er ook een verhaal bij vertellen.Francesco Illy
‘Al sinds 2003 maak ik alleen maar wijnen die ik zelf lekker vind’, zegt Illy. En die wijnen hebben veelzeggende namen: ‘Amore e Magia’ was de eerste wijn, gevolgd door ‘Amore e Follia’ en ‘Sogni e Follia’. Want dit is inderdaad een verhaal van liefde, waanzin en dromen.
‘Wat die droom eigenlijk inhoudt? Wel, een man wordt plots vijftig en beslist zonder ook maar de minste wijnkennis – behalve dan dat hij het spul graag drinkt – een belangrijke wijnmaker te worden. Natuurlijk is zoiets waanzin, maar ik had tenminste een droom. En ik geloofde in mijn droom.’
Illy Art Collection
Flashback naar 1986. Francesco Illy, industrieel tekenaar van opleiding, wordt verantwoordelijk voor de reclamecampagnes van de familiale koffiemaker en moet het verhaal van Illy in beeld proberen te brengen. ‘Ik was de eerste koffiebrander die plantages bezocht. Met mijn foto’s wilde ik de mensen laten zien wat onze koffie zo anders maakt.’
Illy toont een van zijn favoriete foto’s, genomen met een Hasselblad-camera, op een magische ochtend in het jaar 1988, in de gemeente Poços de Caldas in Brazilië. Het beeld toont een imposante koffieplant die het landschap domineert. Een symbolische foto, inderdaad.
Vijfentwintig jaar lang zal Illy zich bekommeren om de reclamecampagnes van het koffiemerk. ‘Want met kwaliteit alleen raak je niet ver’, zegt hij. ‘Je moet er echt een verhaal bij vertellen. Breng die twee samen, en je komt heel ver.’
Hij diept onder meer het verhaal op over de Illy X1, de intussen iconische espressomachine waarvoor ontwerper Luca Trazzi blijkbaar inspiratie haalde uit het dashboard van de Fiat 500 van zijn moeder.
Ook de espresso- en cappuccinokopjes van Illy, waarvan het model werd bedacht door huisarchitect Matteo Thun, zijn intussen werelderfgoed voor koffieliefhebbers. Het was Francesco Illy die in 1992 op de idee kwam om de kopjes ook visueel uit te spelen. Zo ontstonden de eerste collabs met architecten, en later met modeontwerpers.
Maar Francesco wilde nóg verder gaan. Hij besloot het kopje – veel alledaagser kan een gebruiksvoorwerp niet zijn – binnen te loodsen in de kunstwereld: het startschot van de Illy Art Collection, waaraan intussen zo’n honderd kunstenaars hun naam hebben verbonden.
Francesco is nu vijf jaar directeur van dat project, en ontmoette in die tijdspanne een hele rist topartiesten: van de Italiaan Sandro Chia over de Amerikaan Bob Rauschenberg tot James Rosenquist, ‘de kunstenaar die mij het meest heeft geraakt, een prachtmens.’
Stella di Campalto
Op anderhalve kilometer van Illy’s wijndomein ligt San Giuseppe. Daar bevindt zich de bescheiden wijngaard van Stella di Campalto, de vrouw van Illy. Op het smalle pad dat twee van de in totaal twaalf percelen scheidt, legt ze uit dat het bovenste perceel rijk is aan ijzer, terwijl het lapje grond helemaal beneden een ondergrond van kalksteen heeft.
‘Dat werkt als een ideale filter. Aan de bovenkant is de wijnstok krachtig, met veel bladeren. Maar aan de onderkant zal de sterk filterende grond de wijnstok serieus op de proef stellen.’
In haar enthousiasme goochelt Di Campalto constant met de woorden ‘natuur’ en ‘tijd’. Haar wijnterminologie heeft wat weg van poëzie. Ze richtte zich tien jaar vóór Illy al op de biodynamica, en gebruikt dus de maancyclus voor alles wat ze in de wijngaard doet, zelfs om het moment te bepalen waarop de wijn wordt gebotteld.
Alle stappen in het vinificatieproces, van gisting tot rijping, met andere regels voor druiven van ieder afzonderlijk perceel, gebeurt in Franse eikenhouten vaten en tonnen. Het resultaat zijn flessen die de finesse en delicatesse van de wijnen uitbundig laten spreken. Robert Parker geeft haar wijnen al jaren een score rond 95 punten.
‘Ik produceer maar 4000 flessen per jaar, en we mengen nooit wijnen van verschillende jaren. Een fles van 2014 bevat dus voor 100 procent druiven van dat jaar. Wat me het meest interesseert, is dat elke fles die op tafel komt ook wordt uitgedronken.’
Illy’s wijndomein Podere le Ripi produceert jaarlijks heel wat meer flessen: zo’n 35.000. Maar ook hij zet mooie scores neer: Robert Parker geeft geregeld meer dan 90 punten en Jancis Robinson gaf een 17,5 aan zijn Riserva Lupi e Sirene van 2014.
Bonsai-wijngaard
De domeinen van Illy en Di Campalto hebben een gemene deler: ranken die geplant zijn op maagdelijke grond: in 1992 voor Di Campalto, in 1998 voor Illy. ‘Francesco en ik gebruiken ook soortgelijke methodes’, zegt Di Campalto. ‘Maar we maken wel totaal andere wijnen.
Om een beeld uit de muziek te gebruiken: Francesco is een opeenvolging van snelle noten, ik ben eerder de stilte tussen die noten. Voor mij zijn pauzes zeer belangrijk. Ik behoor tot de klassieke wijnwereld, terwijl Francesco constant aan het innoveren is.’ Ze verwijst naar zijn bonsai-wijngaard. Die valt inderdaad meteen op met zijn miniwijnstokken, maar ook met zijn bijzonder hoge dichtheid: 62.500 wijnstokken per hectare.
Maar wijnstokken planten volstaat niet voor Illy. Hij plant ook bomen. Dat hield hij over aan een gesprek met Christine Saahs van het Oostenrijkse wijndomein Nikolaihof. Ze vertelde hem over Sekem, een groot biodynamisch gecultiveerd landgoed in Egypte dat werd opgericht door een Oostenrijkse zakenman.
Illy raakte gefascineerd door die boerderij in het midden van de woestijn, en zag een mogelijkheid om zijn CO₂-voetafdruk te verkleinen. Zijn Zwitserse bedrijf Amici Caffè financierde de aanplant van 10.333 bomen, gevolgd door nog eens 40.000 exemplaren in 2019. En volgend jaar wil hij niet minder dan 100.000 bomen planten in Madagaskar.
Met dat project creëert hij niet alleen banen voor de lokale bevolking. Op termijn zullen die nieuwe bossen een soort oase creëren die het land weer vruchtbaar zal maken. En er is ook nog het economische aspect, natuurlijk: zijn CO₂-certificaten verkoopt Illy, en met de opbrengst kan hij opnieuw bomen aanplanten.
‘Maak je echter geen illusies’, zegt Illy. ‘De bossen in Madagaskar zijn de voorbije decennia zo snel en genadeloos geveld dat er volgens mijn bosbouwkundige zeven eeuwen nodig zullen zijn om die biotoop te herstellen.’
Net voor we afscheid nemen, vertelt hij nog dat hij momenteel bezig is met de lay-out van een boek – of eerder een manifest – waaraan hij precies een jaar heeft geschreven. Het wordt gepubliceerd in vier talen en kreeg als titel ‘Me fido di te’, ik reken op u.
De boodschap die Francesco Illy uitdraagt: de klimaatverandering verplicht ons om voor een nieuwe ethiek te gaan die ieders belangen eerbiedigt. Wanneer we wegrijden, zien we Illy weer zijn MacBook ter hand nemen. En boven zijn hoofd stijgt een wolk op. Zijn vertrouwde Alec Bradley.
Bezoeken, proeven en slapen
Podere le Ripi biedt bezoeken en proeverijen volgens afspraak aan (20 euro per persoon). Maar je kunt het domein én de wijnregio ook verkennen per helikopter, inclusief lunch in een sterrenrestaurant (6000 euro voor
6 personen).
San Giuseppe, het domein van Stella di Campalto, is dan weer niet toegankelijk voor bezoekers. Er is wel een prachtig gastenverblijf met tuin, barbecue en zwembad met uitzicht op de vallei en de rivier Orcia. Voor 6 tot 8 personen.
Meer info op podereleripi.com en sangiuseppe.com
