Hoe ongezond is alcohol nu écht?

Dat bevestigt ook Jan Tytgat, professor toxicologie en farmacologie aan de KU Leuven. ‘Als je op een feestje of receptie verantwoord drinkt en als er dan een gevoel van samenhorigheid ontstaat, zal alcohol de afgifte beïnvloeden van neurotransmitters zoals dopamine’, legt hij uit. ‘Dat je door alcohol in een plezierige sfeer terechtkomt en je je daardoor goed voelt, is een effect dat je niet mag onderschatten. Maar drink met mate, anders word je die zatte nonkel waar iedereen omheen loopt.’

Fun gegarandeerd dus zodra de glaasjes rondgaan. Toch is het een misvatting om alcohol als een stimulerend middel te zien. ‘In de volksmond wordt vaak gezegd dat alcohol een opkikker is, maar farmacologisch is dat foutief’, zegt Tytgat. ‘Alcohol is een stof die het gedrag en het bewustzijn onderdrukt. Dat je je na twee glazen cava losser en uitgelaten voelt, komt doordat de zenuwimpulsen naar je spieren gedempt worden. Daardoor ga je luider praten en leg je makkelijker sociale contacten. Maar blijf je doordrinken tot vijf of tien consumpties, dan wordt die demping zodanig dat je in een alcoholisch coma kunt belanden.’

Belgen vinden makkelijk de weg naar bier, wijn en andere vloeibare genotmiddelen, tonen talloze onderzoeken aan. Uit cijfers van Sciensano (februari 2023) blijkt dat 84 procent van de Belgen van achttien jaar en ouder in het afgelopen jaar alcohol dronk, meestal wekelijks. Zo’n dertien procent doet dat zelfs dagelijks. Gemiddeld drinken volwassen Belgen elf glazen alcohol per week.

Maar hoe ongezond is dat nu? Om even over na te denken: het ‘Global Status Report on Alcohol and Health’ van de Wereldgezondheidsorganisatie zet alcoholgebruik op de derde plek van wereldwijde risicofactoren voor ziekte en invaliditeit. Het goedje is niet alleen verslavend, er bestaat ook een oorzakelijk verband tussen alcohol en een zestigtal verschillende ziektes en aandoeningen, waaronder hepatitis, levercirrose, gastritis, pancreatitis en verschillende kankers, onder meer van de mondholte, keelholte, het strottenhoofd en de lever.

Om het wat dichter bij huis te brengen: in 2020 stierven in Vlaanderen 339 personen aan alcoholische leverziekte. Sterfte als gevolg van psychische stoornissen en gedragsstoornissen door alcoholgebruik kwam op de tweede plaats.

En te bedenken dat niet eens zo lang geleden kinderen op familiefeesten vaak een glas tafelbier voorgeschoteld kregen. Het alcoholgehalte daarvan ligt uiteraard niet erg hoog, maar het is anno 2024 ondenkbaar dat we ons kroost nog alcoholhoudende dranken zouden serveren. Alcohol lijkt meer en meer in het verdomhoekje terecht te komen. Terecht?

‘In de toxicologie is alcohol een mooi voorbeeld van een stof waarbij de dosis cruciaal is’, zegt Tytgat. ‘Paracelsus, een wetenschapper die op het einde van de vijftiende eeuw geboren werd, verwoordde dat heel mooi: “Alleen de dosis maakt of iets toxisch wordt”. Ik zeg vaak in mijn lessen: “Water heb je nodig om te overleven, maar als je er twintig liter per dag van drinkt, sterf je”. Met alcohol is het niet anders: als je het af en toe bewust nuttigt en niet te veel drinkt, is het niet gevaarlijk. Maar het is een geniepig stofje, want het verzadigt ons lichaam van kop tot teen. Drink je te veel of te vaak, dan zul je fysieke en mentale nadelige effecten ondervinden. Hoeveel je aankunt, hangt af van persoon tot persoon. Een gespierde basketter zal beter tegen de nadelige effecten kunnen dan een kleine, slanke vrouw. Dat komt omdat het distributievolume waarover de alcohol zich kan verdunnen en verspreiden bij de basketter idealer is.’

Toch lijkt er, ongeacht onze lichaamsbouw, steeds meer consensus te zijn over wat wel en niet gezond is. Terwijl tot enkele jaren geleden maximaal 21 en 14 alcoholunits per week voor respectievelijk mannen en vrouwen als aanvaardbaar golden, is dat aantal intussen teruggebracht tot maximaal tien stuks voor beide seksen.

‘Ik kan daar perfect mee leven’, zegt Tytgat. ‘Ons inzicht evolueert. Vroeger leefde in Frankrijk de idee dat alcohol goed was voor de gezondheid, bijvoorbeeld vanwege een positief effect op het cholesterolgehalte. Dat idee hebben we inmiddels achter ons moeten laten, net als de mythe dat één glas rode wijn per dag gezond is. Er is simpelweg geen wetenschappelijk bewijs voor.’

‘Tegelijk geldt: als je af en toe een glas drinkt, is er geen wetenschappelijk bewijs dat dat schadelijk is. Dat is een groot verschil met tabak, waar zelfs één sigaret al ongezond is.’

Met kerst, Nieuwjaar en de bijbehorende feestjes drinken mensen vaak meer dan gewoonlijk. Wat moeten we daarvan denken? Tytgat: ‘Op zich is dat oké. Als ze nadien weer met mate drinken, is er geen bewijs dat tijdelijk meer alcohol drinken nadelige effecten heeft, noch acuut, noch op langere termijn. Wel is het opletten als je een grotere vatbaarheid hebt voor alcoholisme. Wie bijvoorbeeld vatbaar is voor depressies, loopt vaak ook meer risico op alcoholisme.’

En wat met Tournée Minérale, de alcoholvrije februari die de jongste jaren stevig gepromoot wordt en waarmee we ons overmatige drankgebruik tijdens de feestdagen lijken af te kopen? Tytgat is kritisch: ‘Als dat betekent dat mensen er nadien weer stevig in vliegen, is dat uiteraard een slecht idee. Bingedrinken, vooral populair bij jongeren, is altijd schadelijk.’

Over jongeren gesproken: professor Kathleen Beullens van het Lab voor Mediapsychologie (KU Leuven) onderzocht de correlatie tussen sociale media en het drinkgedrag bij jongeren. Alcohol wordt daar vaak positief gepercipieerd. ‘Er is sprake van een zogenaamde positivity bias’, legt Beullens uit. ‘Mensen reageren vooral positief op posts waarin alcohol te zien is. Wie zich zorgen maakt over iemands drankgebruik, doet dat immers niet op een publiek platform. Als je vaak iets in een positieve context ziet, kan dat een impact hebben op je percepties en attitudes en daarvan weten we dat die gerelateerd zijn aan gedrag.’

Anders gezegd: wie vaak posts over alcohol ziet, gaat dikwijls zelf meer drinken. ‘Omdat alcoholgebruik in een positieve context aan bod komt, gaan mensen er positief over denken. En omdat je het zo vaak ziet passeren, krijg je de indruk dat regelmatig drinken normaal en geaccepteerd is. Dat zijn descriptieve, sociale normen, en die voorspellen goed hoeveel iemand zal drinken.’

Ook het regelmatig delen van posts over alcohol kan een impact hebben op diens alcoholconsumptie. Mensen gaan zichzelf dan zien als een party animal, en daar hoort alcohol bij. ‘Maar sociale media zijn slechts één factor daarin’, nuanceert Beullens. ‘Wie meer drinkt, zal ook meer delen op sociale media, waardoor je een wederkerig verband krijgt. Het werkt dus in twee richtingen.’

Ook opmerkelijk: posts waarin alcohol te zien is, krijgen meer likes dan andere. Beullens: ‘Die posts gaan vaak over leuke, positieve gebeurtenissen, waar nu eenmaal alcohol mee gepaard gaat. Maar mensen liken niet doelbewust omdat er alcohol te zien is, laat dat duidelijk zijn.’

Toch is het niet al positiviteit wat de klok slaat. Is het je bijvoorbeeld al eens overkomen dat je op een feestje een beetje scheef werd bekeken toen je enkele glazen op had? Dat hoeft niet te verwonderen, nu meer mensen de alcohol (deels) afzweren. De verkoop van alcoholvrije alternatieven zit de jongste jaren stevig in de lift – zo verkocht Delhaize tussen 2023 en 2024 veertig procent meer alcoholvrije bieren.

Maar alcoholshaming is nergens voor nodig. ‘Het is voor je gezondheid zeker geen slecht idee om geheelonthouder te worden’, zegt Tytgat daarover. ‘Maar mensen die af en toe drinken, zeker wanneer ze iets te vieren hebben, mogen niet gestigmatiseerd worden. Als je onder de alcohollimieten blijft, is er geen bewijs dat je er geestelijk of lichamelijk mee in de problemen komt. Alcohol is immers een lichaamseigen stof: het wordt constant geproduceerd door de bacteriën in de dikke darm. Ons lichaam heeft mechanismen ontworpen om dat beetje alcohol te ontgiften zonder dat je dronken wordt.’

En hoe gaat de toxicoloog zelf om met alcohol? ‘Ik drink af en toe, vooral als er wat te vieren valt, maar altijd bewust’, aldus Tytgat. ‘Ik heb in mijn studententijd weleens een kater gehad: dat blijft een mooie barometer om aan zelfreflectie te doen. Als je de volgende dag moe of misselijk bent, weet je dat je echt niet goed bezig bent.’