Vijf absolute must-sees op de erfgoedlijst van Unesco

Even in de geschiedenis duiken. In 1955 kwam president Gamal Nasser aan de macht in Egypte. Hij wilde meteen de nieuwe Aswandam bouwen. Op papier een lovenswaardig project. Alleen vormde die dam een bedreiging voor de tempels van Nubië, waaronder de beroemde tempel van Aboe Simbel. Een kunstmatig meer van 5.000 vierkante kilometer – het Nassermeer – zou de tempels onder water zetten. Unesco, de VN-organisatie voor internationale samenwerking op het vlak van opvoeding, wetenschap en cultuur die in 1945 was opgericht, was eerst niet van plan om de monumenten van Nubië te redden. Maar er kwam zoveel protest dat in 1960 de directeur-generaal van Unesco een internationale campagne lanceerde om ze toch te behouden. Uiteindelijk werden de tempels steen voor steen verplaatst, een reddingsactie die tot in 1968 zou duren.

Het was de kiem voor een idee. Op 16 november 1972, bijna vijftig jaar geleden, werd het verdrag voor de bescherming van ’s werelds cultureel en natuurlijk erfgoed goedgekeurd. De eerste twintig staten bekrachtigden het verdrag in 1975 – vandaag zijn het er 194. Het Erfgoedcomité stelde een officiële lijst op met tien selectiecriteria, zoals: ‘een meesterwerk dat de scheppende genialiteit van de mens onderstreept’ of ‘een unieke of minstens uitzonderlijke getuigenis van een culturele traditie of van een levende of verdwenen beschaving’ en ook ‘de meest representatieve en belangrijke natuurlijke habitats voor het behoud van de lokale biologische diversiteit’. Een site die beantwoordt aan één van die tien criteria kan al als werelderfgoed worden geklasseerd.

Na Aboe Simbel nam Unesco het op zich om ook Venetië, Angkor Vat en Timboektoe te redden.

Italië staat met 54 beschermde plaatsen en vier stukken natuur op nummer één, gevolgd door China. Op de lijst van het werelderfgoed staan betekent meestal een boost voor het toerisme. Maar het houdt ook verplichtingen in natuurlijk: een land móét aan Unesco laten weten in welke staat van onderhoud het erfgoed verkeert. En wat het doet om de bijzondere universele waarde van dat erfgoed te behouden. Trouwens, Unesco kan ook schrappen: in 2019 gebeurde dat met het carnaval van Aalst.

We kennen allemaal Machu Picchu, de Taj Mahal, Versailles of de piramides van Gizeh, maar er staan ook veel minder bekende plaatsen op de werelderfgoedlijst. Sabato stelt vijf must-sees voor.

Driehonderd kilometer ten westen van de hoofdstad Antananarivo ligt het Bemaraha National Park, met het beroemde natuur­reservaat van Tsingy de Bemaraha. Een Tsingy, een fascinerende geologische formatie, wordt vaak vergeleken met een woud van steen en ziet eruit als een massa kalknaalden, scherp geslepen en naar de hemel gericht.

Deze brokkelige rotsen komen voor in drie belangrijke regio’s van het rode eiland: Melaky, Diego Suarez en Diana. Maar het nationaal park van Bemaraha is met voorsprong het grootste (150.000 hectare) en spectaculairste, met toppen die soms dertig meter hoog zijn. Deze Malagassische trots is een van de mooiste tropische lapiaz ter wereld, misschien alleen geëvenaard door de Shilin-lapiaz in Zuid-China.

De Tsingy-formaties dateren van ongeveer 160 miljoen jaar geleden, toen het eiland Madagaskar zich afscheidde van de Afrikaanse plaat. Door de tektonische verschuiving kwam een gigantische kalksteenplaat omhoog, waardoor canyons ontstonden. De licht zure regen die langs de rots stroomde, erodeerde de kalksteen en creëerde zo dit beroemde woud van stenen met scherpe, grijze randen.

De zeer moeilijke toegankelijkheid, een gevolg van de kalkstenen barrières en de nog intacte plantenformatie, is een voordeel, want beschermt het reservaat en maakt dat het een geschikte habitat is voor veel inheemse dier- en plantensoorten.

Het erfgoedverdrag dat de Verenigde Naties een halve eeuw geleden ondertekenden, mikt op moderniteit. De Braziliaanse stad Brasilia, een model van geslaagde verstedelijking bedacht door stedenbouwkundige Lúcio Costa en architect Oscar Niemeyer en gebouwd in 1960, staat op de lijst sinds 1987. Een ander voorbeeld is het radiostation Grimeton in het Zweedse Varberg (2004), een van de eerste trans-Atlantische draadloze communicatiestructuren en nog altijd in werking. Of het beroemde Sydney Opera House in Australië (2007).

Een van de recentste nieuwkomers op de lijst (2021) is de kerk van Atlántida, in het Uruguayaanse Estación Atlántida, op 45 kilometer van de hoofdstad Montevideo. De katholieke kerk van de ‘Cristo Obrero’, ingewijd in 1960, valt op met haar ronde lijnen en innovatief gebruik van zichtbare en versterkte baksteen. Met een klokkentoren en een ondergrondse doopkapel heeft het rechthoekige gebouw maar één grote ruimte met golvende wanden die het dak ondersteunen dat zelf heel wat rondingen heeft. Opmerkelijk: de talrijke gewelven worden niet ondersteund door zuilen of balken.

De kerk is ontworpen door de Uruguayaanse ingenieur en architect Eladio Dieste (1917-2000), bekend om de uitzonderlijke elegantie van zijn graansilo’s, fabrieksschuren, markten en kerken.

De Niagara Falls en Victoria Falls zijn druk bezochte oorden, maar in het Canaima National Park, dat drie miljoen hectare bestrijkt – ongeveer de oppervlakte van België – in het zuidoosten van Venezuela, valt geen kat te bekennen. Het maakt deze plek des te aantrekkelijker. Het in 1962 opgerichte park bulkt van de steile kliffen en pronkt vooral met de Salto Angel, de hoogste vrij vallende waterval ter wereld: 979 meter in totaal, waarvan 807 meter onbelemmerd.

De omgeving hier is uniek, is geologisch belangrijk en telt veel dier- en plantensoorten die je alleen hier aantreft. De landschappen zijn even spectaculair als afgelegen. De waterval, die zijn waterstroom met een indrukwekkende kracht uitspuwt, is niet makkelijk te zien: ver van alles en verdronken in een zee van tropische vegetatie, vol met reusachtige tafelvormige rotsplateaus. Het is tien uur wandelen of drie dagen kanoën om tot bij de voet van de Salto Angel te komen.

De waterval is vernoemd naar ontdekkingsreiziger Jimmie Angel, die de plek ontdekte toen hij erover vloog. Hij inspireerde Arthur Conan Doyle voor zijn boek ‘The Lost World’, dat op zijn beurt de inspiratiebron was voor de ‘Jurassic Park’-films, maar ook voor de film ‘Up’ van Pixar waarin de waterval ‘Paradise Falls’ wordt genoemd.

Halverwege tussen Sfax en Sousse, in het midden van Tunesië, vind je in het stadje El-Jem een echte parel. Hier staan de indrukwekkende restanten van het grootste nog overgebleven colosseum van Noord-Afrika. Het amfitheater werd meer dan tweehonderd jaar na het begin van onze jaartelling gebouwd en bood plaats aan bijna 35.000 toeschouwers (het Colosseum van Rome kan 50.000 bezoekers verwelkomen).

Het amfitheater meet 148 bij 122 meter. De voorzijde heeft drie verdiepingen met gewelven, terwijl binnenin de podiumwand, de arena en de ondergrondse gangen nog vrijwel intact zijn.

Vanwege de uitstekende akoestiek wordt in het amfitheater elke zomer het ‘Festival International de Musique Symphonique d’El Jem’ gehouden. Je hoeft alleen maar naar de top van de tribunes te klimmen – als je benen het toelaten, de treden zijn steil – om de stad en de ring perfect te kunnen horen en zien. Er is bovendien een decreet dat stelt dat gebouwen binnen een straal van driehonderd meter van de arena niet hoger dan vijf meter mogen zijn.

De cijfers spreken voor zich: de 492 cellen en rotsschrijnen van Mogao bevatten tweeduizend beschilderde beelden en 45.000 vierkante meter muurschilderingen. Dit is de grootste boeddhistische kunstcollectie ter wereld.

De grotten vormen een strategisch punt op de Zijderoute en een kruispunt van religieuze, intellectuele en culturele invloeden. Ze zijn uitgehouwen in de kliffen die uitkijken over de Dachuan-rivier, ten zuidoosten van de Dunhuang-oase in de provincie Gansu.

De meeste grotten, die in 1900 werden ontdekt en een nummer kregen, zijn rechthoekig en communiceren met elkaar via wandelpaden of gangen. Ze bevinden zich op verschillende hoogten tegen de rotswand. In grot 61 van de Song-dynastie is het beroemde landschap van de berg Wutai een van de vroegste voorbeelden van Chinese artistieke cartografie, die bijzonder gedetailleerd is: alles is afgebeeld, van bergen, rivieren, steden of tempels tot wegen en karavanen.