Ontdek de geschiedenis achter 6 olympische wedstrijdlocaties in Parijs

Het is vier dagen voor Kerstmis 1911. In de vroege ochtend verbreken schurende autobanden de nog slaperige stilte in de rue Ordener, achter Montmartre. Twee knallen later zijgt de geldkoerier van de Société Générale neer. De gestolen luxewagen scheurt de straat uit waar nu de Arena Porte de la Chapelle ligt. De allereerste gemotoriseerde hold-up uit de geschiedenis is een feit.

Met deze startschoten zullen de anarchistische ‘bandits tragiques’, zoals ze al snel door de pers worden genoemd, vier maanden lang Parijs teisteren met een orgie van overvallen en moorden. Met een geheel nieuw wapen, de automobiel. Aan het stuur: Jules Bonnot. Aan de trekker: zijn bende. La Bande à Bonnot.

Heel Parijs volgt het dodelijke geweld met argusogen. Het zijn hoogdagen voor de kranten. Begin 1912 verkoopt Le Petit Parisien 1,3 miljoen exemplaren per dag. Cijfers waar uitgevers vandaag alleen van kunnen dromen. Zelf bestempelen Bonnot en zijn bende hun daden als ‘rechtvaardig’. Want gericht tegen de uitbuiting van ‘les classes laborieuses’ door ‘les classes dirigeantes’. Voor de eerste zijn de bendeleden heiligen, voor de tweede duivels.

De criminele autorijkunst van Bonnot haalt zelfs het nieuws aan de andere kant van de wereld. In zijn editie van 12 april 1912 noemt The New York Times hem ‘the demon chauffeur’.

Vandaag is het nummer 148 in de rue Ordener, op twee kilometer van het stadion, een reisbureau. Maar wie ervoor staat, heeft toch de onbedwingbare neiging even snel achterom te kijken. Of er geen verdachte auto aankomt.

In het Grand Palais – tegen de Spelen gerenoveerd door architect François Chatillon, die daarvoor een budget kreeg van 466 miljoen euro – wordt geschermd voor medailles. Maar in Parijs schermde men altijd al voor zowat alles: recht op antwoord, verkeerd uitgedraaide investeringen, meningsverschillen over politiek of kunst.

De inwoners van het land der musketiers kunnen het duelleren moeilijk laten. Het laatste duel grijpt plaats diep in de twintigste eeuw. In 1967. In een volle Assemblée Nationale beledigt de socialist en presidentskandidaat Gaston Defferre de republikein René Ribière: ‘Taisez-vous, abruti!’ (‘Zwijg, stommeling!’) Zich verontschuldigen wil hij niet. En garde!

Uitgerekend de dag voor het huwelijk van Ribière kletteren de degens in Parijs. Maar Ribière gaat roemloos ten onder: al bij de eerste schram op zijn borst wordt het duel stilgelegd. Tegen de verzamelde pers gekscheert Defferre dat hij ook tussen de benen van Ribière had kunnen mikken, ‘pour lui gâcher sa nuit de noces, le lendemain’. Tijdens de Spelen zou zoiets leiden tot diskwalificatie, natuurlijk.

Deze zomer worden de degens gekruist in het spectaculaire Grand Palais. Liefst vier architecten – Henri Deglane, Albert Louvet, Albert-Félix-Théophile Thomas en Charles Girault – ontwierpen het voor de ‘Exposition Universelle’ van 1900 in Parijs, waar meer dan 51 miljoen bezoekers van over de hele wereld zich aan de nieuwe wonderen van de eeuw vergaapten. Het grootste: het Grand Palais. Zijn ijzeren structuur van negenduizend ton overdekt 72.000 vierkante meter expositieruimte onder een koepel van 17.500 vierkante meter glas. Daarmee overtrof het het Crystal Palace in Londen, en dat was ook de bedoeling.

Waar nu de olympische basketballen zullen rollen, rolden ooit de hoofden van welgeteld 1.119 edelen en ‘tegenstanders’ van de Franse Revolutie.

Beul Charles-Henri Sanson, telg van de belangrijkste beulendynastie van Parijs, installeert in 1793 zijn guillotine op wat dan nog de ‘place de la Révolution’ heet. Het eerste hoofd dat er rolt, is dat van koning Louis XVI, gevolgd door dat van koningin Marie-Antoinette en meer dan duizend anderen. Tot slot laat Sanson er het mes vallen op de nek van Robespierre, de aanstichter van ‘La Terreur’ (1793-94), de bloedigste periode uit de Franse Revolutie.

In zijn memoires ‘Sept générations d’exécuteurs, 1688-1847’ vertelt de laatste telg Henri-Clément Sanson de anekdote van het ‘sprekende hoofd’: bij zijn executie vliegt het hoofd van een edelman in het publiek, recht onder de rokken van ‘une jolie demoiselle’. Omstanders horen het nog duidelijk roepen ‘Oh la la!’. Maar dat, waarschuwt Sanson, is wellicht verzonnen.

De olympische zwemmarathon begint onder de lantaarns, cherubijnen, nimfen en gouden paarden waarmee de Pont Alexandre III overvloedig is gedecoreerd. Hopelijk krijgen de zwemmers enkele meters verder geen rioolwater te slikken.

Tussen 1896 en 1900, net op tijd voor de Exposition Universelle, bouwen de architecten Joseph Cassien-Bernard en Gaston Cousin deze reusachtige stalen boog van 108 meter lang en zes meter hoog over de Seine. Een nieuw wonder van techniek en durf. En van diplomatie.

Want net voor de werken zit er een haar in de boter van de Russisch-Franse alliantie. ‘De Fransen zijn de walgelijkste mensen ter wereld’, verklaart tsaar Alexander III in 1893. Hij sterft een jaar later. Maar de Fransen hebben alle belang bij een verzoening en nodigen de nieuwe tsaar Nicolaas II uit voor de eerstesteenlegging van het nieuwe wonder genoemd naar… zijn vader. Zo smeedt de Pont Alexandre III niet alleen een band tussen het Grand Palais en Les Invalides, maar ook tussen Rusland en Frankrijk.

Deze zomer wordt er onder de brug door gezwommen. Eeuwenlang was het vervuilde Seinewater de oorzaak en versneller van cholera-epidemieën die duizenden slachtoffers maakten. Georges-Eugène Haussmann maakte er halfweg negentiende eeuw een eind aan met een geheel nieuwe ondergrondse waterhuishouding.

Maar er bleef afvalwater in de Seine sijpelen. Koortsachtig zwoegt men nu aan de afwerking van het ‘bassin d’orage’, het sluitstuk van een masterplan van 1,5 miljard euro om de kwaliteit van het Seinewater te verbeteren. Het bassin is een immens ondergronds reservoir dat bij hevige regenval het rioolwater moet slikken dat anders in de Seine terechtkomt. Als dat lukt, zwemmen de atleten als een vis in het water. Na de Spelen plant Parijs drie zwemzones. Eindelijk, want sinds 1923 al geldt er een zwemverbod in de Seine.

Op het plein voor het stadhuis waar de atleten nu schouder aan schouder aantreden voor de olympische marathon, rukten de beulen van Parijs ooit schouders uit elkaar. Eeuwenlang is het plein de publieke executieplaats waar men zich verdringt rond hakblok, rad, brandstapel en, ten slotte, guillotine.

Het Hôtel de Ville is niet wat je ‘ziet’, maar een kopie. In mei 1871, tijdens ‘la semaine sanglante’, waarin de ‘Commune van Parijs’ (een opstand van Parijzenaars die 72 dagen duurde) in bloed wordt gesmoord, steken de ‘Communards’ het gebouw in brand. Stadsarchieven, het bevolkingsregister en het prachtige plafondschilderij van Eugène Delacroix gaan in vlammen op. Twee jaar later winnen de architecten Théodore Ballu en Edouard Deperthes de ontwerpwedstrijd voor het nieuwe stadhuis. Ze kopiëren de renaissancegevel, maar vernieuwen het achterliggende gedeelte helemaal. Een andere bekende architect, Eugène Viollet-le-Duc, tekent voor de centrale verwarming, vandaag nog steeds in gebruik.

Op 25 augustus 1944, precies tachtig jaar geleden, is het hier ook al groot feest. Uitzinnig van vreugde juichen duizenden Parijzenaars ‘le général’ De Gaulle toe. Vanaf het balkon roept hij de bevrijding van Parijs uit.

Op de Esplanade van het Palais de Chaillot, waar de olympische kandidaten zullen paraderen voor de atletiekwedstrijden, paradeerde Hitler op 23 juni 1940 voor een propagandafilm. De Duitse overwinning moest er worden vereeuwigd. Met achter zich de beroemdste toren ter wereld poseerde de Führer, de handen vastberaden voor zich gevouwen.

Niet lang daarna komen ook de kunstenaars Arno Breker en Albert Speer, respectievelijk beeldhouwer en architect van het Derde Rijk, erbij staan. Als om de rest van de wereld duidelijk te maken: dit is niet alleen een militaire, maar ook een culturele overwinning. Hoewel Hitler nog maar net die ochtend in Parijs is geland, stijgt zijn beige Condor met hakenkruisen drie uur later alweer op. Het toestel cirkelt nog even boven zijn verse prooi, om dan in de wolken te verdwijnen.

Het Palais de Chaillot domineert de Seineoever pal tegenover de Eiffeltoren. De architecten Louis-Hippolyte Boileau, Jacques Carlu en Léon Azéma ontwierpen het voor de wereldtentoonstelling van 1937 in ‘streamline design’, een stroming in de Amerikaanse vormgeving die op dat ogenblik haar hoogtepunt bereikt. Ze is een vervolg op de art deco en combineert ronde, vloeiende vormen met lange rechte lijnen. Tussen de twee losstaande vleugels van het paleis – het was hier dat in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd getekend, later diende het ook nog als NAVO-hoofdkwartier – biedt de statige esplanade een ongehinderd zicht op de Eiffeltoren. Hitler wist zijn decors wel uit te kiezen.