Ontdek Oulu, ‘culturele hoofdstad van Europa 2026’ in Finland

Je raakt niet zomaar in Oulu, de meest noordelijk gelegen stad ter wereld met meer dan honderdduizend inwoners (na Moermansk en Norilsk in Rusland). Al is het ook geen onoverkomelijke expeditie. Oulu is de vijfde stad van Finland, maar heeft wel de op één na drukste luchthaven van het land, met acht dagelijkse vluchten naar Helsinki, en evenveel terug. Dat heeft veel te maken met Nokia, dat hier ooit de sms, het onlinechatten en de fitnesstracker ontwikkelde. In 1991 werd hier het eerste telefoongesprek per gsm gevoerd, en in 2008 had Nokia veertig procent van de wereldwijde markt voor mobiele telefoons in handen, voordat het bedrijf spectaculair crashte. Hoewel het nu veel kleiner is, blijft Nokia een belangrijke werkgever, met een fabriek en een onderzoekscentrum. Oulu herbergt ook twee grote universiteiten, en de start-ups die daarbij horen, vooral in de techsector. Wie geïnteresseerd is in 6G en/of röntgen­detectie heeft aan de hoofdstad van Noord-Ostrobothnië een vette kluif.

De vlucht van Helsinki duurt minder dan een uur en zit vol zakenmensen. Gelukkig is er onderweg niet al te veel gerammel, ondanks de rukwinden die, zo hoor ik later, zo sterk zijn dat het lokale ferryverkeer een hele dag heeft stilgelegen door meters water die gewoon worden weggeblazen. Wat uitzonderlijk schijnt te zijn. Ik land in de staart van een sneeuwstorm.

De rit van de luchthaven, in het donker, door vers ondergesneeuwde bossen, heeft iets sprookjesachtigs. Maar pas op, waarschuwt bijna elke Fin die ik de komende vier dagen in Oulu tegenkom: hier is het minder sprookjesachtig dan in Lapland, dat 209 kilometer noordwaarts begint, waar de Kerstman woont. In Rovaniemi, een kerstmarkt met wat hotels eromheen.

Oulu is echter wel degelijk betoverend. Het is een echte stad – opgericht in 1605 door koning Karel IX van Zweden – met een rijke geschiedenis. Voor Nokia zich hier vestigde, werd er teer geproduceerd. Die smurrie van verbrand hout werd vanaf de negentiende eeuw onder meer gebruikt om schepen waterbestendig te maken en om de blokken tussen treinsporen mee in te smeren. In 1865 werden er maar liefst tachtigduizend vaten van 125 liter geëxporteerd.

Er kwamen scheepswerven, en vervolgens papiermolens en andere fabrieken. Tegenwoordig wordt er nog altijd teerijs gegeten, een vanille-ijs met een harsachtige, licht aangebrande zoete stroop. En fabrieken zijn er ook nog. ‘s Nachts zie je aan de horizon, ver genoeg, een groepje rokende schoorstenen.

In 2026 is Oulu ‘culturele hoofdstad van Europa’, samen met Trencin in Slovakije. ‘Dit is een postindustriële, tech-heavy, harde stad. Mét cultuur, maar je moet er misschien nog wel even naar zoeken’, zegt Heikki Myllylathi, directeur van de non-profit Oulu Urban Culture en organisator van Frozen People, een jaarlijkse rave op de bevroren golven van de baai van Ostrobothnië. Het festival is gratis, duurt één dag van 14 tot 22 uur, met afters in clubs. In maart, ‘omdat het ijs dan heel sterk is, maar het ook al wat langer licht blijft’.

‘De zee bevriest elk jaar. Mensen schaatsen, skiën, hengelen. Wij dachten, waarom doet niemand iets met kunst of muziek op het ijs?’ De productie, met een budget van zo’n tienduizend euro, is echter geen sinecure. ‘Je moet generatoren installeren, en de geluidsinstallatie goed beschermen, want die begeeft het gemakkelijk in de kou. En vorig jaar was het de hele week 5 °C, veel warmer dan normaal. Toen hadden we nogal wat last van smurrie. Het ijs is zeventig centimeter dik, daar kun je met een pantserwagen over rijden.’

Het oude, uit hout opgetrokken centrum van Oulu brandde in 1822 af. Het downtown dat sindsdien is opgebouwd, is deels neo­klassiek, met een mooi, groot stadhuis en een elegant stadspark dat zich over verschillende kleine eilanden verspreidt. Onder het hart van de stad ligt een gigantische parkeergarage die ook als bunker kan dienen, want je weet maar nooit. Rusland ligt niet ver weg en de grens met Finland is 1.340 kilometer lang.

Aan de rand van het centrum ligt een prachtig gerenoveerde markthal, waar je een kopje koffie kunt drinken, lokale producten kunt kopen, en tweedehands vinyl kunt vinden. Recht tegenover de markthal staat het beroemdste monument van Oulu: het equivalent van ons Manneken Pis, maar dan groter en dikker en aangekleed – een bolle politieman in uniform. Elke bezoeker gaat ermee op de foto, soms moet je zelfs aanschuiven.

Een wandelbrug verder ligt Pikisaari, een klein eiland vlak bij de markthal, met rustige stranden, dennenbossen en mooie, historische woningen met pastelkleurige gevels. Een ervan, een traditionele visserswoning, herbergt een museum. In het midden van het eiland, in een voormalige wolfabriek, bevindt zich het hoofdkwartier van Oulu Urban Culture, met een zaal in de kelder die wordt gebruikt voor optredens en feesten. Het complex huist ook een restaurant, een wijnbar, een designshowroom, kunstenaarsateliers, een galerie en een webradio.

De meeste bezoekers komen naar Oulu voor de natuur – en soms willen ze nooit meer weg. Zoals Erika Benke, die meer dan twintig jaar voor de BBC in Londen werkte. Ze ontdekte Oulu toen ze in 2017 een reportage maakte over een Fins experiment met het basisinkomen. Inmiddels woont ze er al bijna vijf jaar. ‘Ik ben een wintermens, dat helpt wel. Mijn huis ligt op drie minuten stappen van het strand, en op drie minuten van het woud. Ik fiets overal naartoe, zowel in de zomer als in de winter. Je raakt overal in minder dan een halfuur. Het is een heel ander leven. Er is ruimte. Je leeft met de natuur mee. En tegelijk werkt alles. Er is minder theater, er zijn minder restaurants, maar ik pluk bosbessen. Ik ben hier enorm gelukkig geworden.’

Oulu heeft een netwerk van meer dan zeshonderd kilometer goed onderhouden, gescheiden fietspaden, en fietsen in de vrieskou is hier heel normaal (al is een fiets huren in de wintermaanden minder evident).

Benke neemt ons mee naar een boot die aangemeerd ligt aan de oever van de Oulujoki: Koivurannan Saunalautta. Aan boord is een eenvoudig restaurant, een ruime sauna en een put met ijskoud rivierwater. Na drie mislukte pogingen ga ik eindelijk het trapje af en dompel mezelf onder. In het diepst van de winter wordt het ijs in de put vijf keer per dag weggekapt. Ik tel tot tien en kom dan weer boven water, volledig getransformeerd, zoals dat heet. En ik ben nu een bibberende, met de tanden klepperende frisco.

Op een andere avond gaan we de aurora borealis spotten in Koitelinkoski, op het platteland, ver van de stadslichten. Toch glinstert die nog in de verte, een gele waas. Thomas Karst, een natuurfotograaf en gids voor reizen naar het Hoge Noorden, helpt ons het noorderlicht te vinden. Karst komt, net als Erika Benke, van ergens anders – Duitsland in zijn geval. Vijfentwintig jaar geleden emigreerde hij naar Oulu voor een baan als ingenieur bij Nokia, maar de jongste jaren staat zijn leven helemaal in het teken van de aurora. ‘I’m crazy about the lights.’

Het is al een uitstekende, zelfs spectaculaire winter geweest voor de groene en paarse nachtslierten, zegt hij. Maar vanavond is het bewolkt. Bovendien ligt Oulu aan de ondergrens van het courante waarnemingsgebied. Hogerop, rond de poolcirkel in Lapland en Noorwegen, is het noorderlicht vaak sterker. Dat betekent echter niet dat je in Oulu op je honger blijft zitten.

‘Kijk’, zegt Karst, nadat we een minuut of vijf naar de hemel hebben gestaard. We volgen zijn vinger en turen naar een plek waar het wolkendek langzaam opentrekt. En daar, zie, verschijnt een voorzichtig laagje fluogroen. Met het blote oog is het amper waarneembaar. Maar op het schermpje van mijn iPhone ziet het er al bijna spectaculair uit. ‘Dat is helemaal normaal’, stelt de fotograaf gerust.

Het gat in de wolken sluit zich snel weer. We staan op een brug over een rivier, omringd door bossen. ‘En hoe zit het met wolven, beren, reeën en elanden?’, vraag ik. ‘Die zie je hier zelden’, zegt Karst. ‘Het risico dat we straks oog in oog staan met een ijsbeer is minimaal.’

‘s Anderdaags heb ik een afspraak in Toppila, in de industriële voorstad van Oulu. Daar torent een stuk architectuurgeschiedenis van de hand van Alvar Aalto en zijn jonggestorven eerste vrouw, Aino. Finland is vandaag min of meer volgebouwd door Aalto, van de pas gerenoveerde Finlandia Hall in Helsinki tot het legendarische sanatorium van Paimio, waar je tegenwoordig kunt overnachten. Maar in Oulu bouwde Aalto in 1931 zijn allereerste industriële project: een silo voor houtchips. Van ver lijkt de structuur, 28 meter hoog, op een brutalistische kathedraal van verweerd beton. De muren zijn tien centimeter dik, er is geen isolatie, en er zijn geen ramen. Het enige natuurlijke licht komt van kleine gaatjes in het beton waar ooit houten pinnen zaten. Die zijn inmiddels weggerot. Het effect is dat van een sterrenhemel bij daglicht.

De silo staat leeg sinds 1985, vertelt Anna Niemelä, een lokale architect die bij het project betrokken is. Een eerder renovatieproject draaide op niets uit. De nieuwe, Spaanse eigenaars, Factum Foundation, kochten de ruïne voor slechts zesduizend euro. De silo wordt nu gestript en gereduceerd tot zijn pure vorm, met alleen een nieuwe trap en een bar in de nok. Ernaast komt een nieuw gebouw met een onderzoekscentrum, auditorium, restaurant en, natuurlijk, een openbare sauna, want dit is Finland.

Rond de silo, ooit onderdeel van een papierfabriek, staan nog enkele andere industriële gebouwen. In een daarvan zit een supermarkt, in een ander een klimzaal. Er is zelfs een trampolineclub. Achter een geruit venster springt een kleuter, keer op keer, op en neer.

Finnen staan bekend als notoire metalheads. ‘Dat is een cliché, maar er zit wel wat waarheid in’, zegt Lasse Launimaa, communicatiemanager voor Oulu 2026, die zelf in een black-metalband speelt: Slow Fall.

Die passie voor melancholische, melodische herrie is waarschijnlijk een gevolg van de duisternis die de helft van het jaar heerst. Niet dat die duisternis zwaar weegt op het gemoed van de locals. Oulu stond vorig jaar op nummer dertien in de Happy City Index van de gelukkigste steden ter wereld (als dat maar geen ongeluk brengt!), net na Aarhus, Zürich en Berlijn, maar vóór Brugge, de eerste Belgische stad, die op nummer 22 prijkt. ‘In de winter zijn we depressief,’ zegt Heikki Myllylathi, organisator van Frozen People, ‘en in de zomer gaan we helemaal los, op een goede manier.’

Sinds 1997 organiseert Oulu elk jaar in augustus het wereldkampioenschap luchtgitaar, gewijd aan de kunst van het doen alsof met een elektrische gitaar. Het is een internationaal evenement, met deelnemers uit de hele wereld, Japan en de Verenigde Staten inbegrepen. Op de laatste dag van mijn Fins verblijf geeft Aapo Rautio een demonstratie in de kelder van mijn hotel. Hij staat op een ingebeeld podium, zijn blonde lokken wild in de ingebeelde wind. Hij valt op zijn knieën, zijn onzichtbare gitaar hoog in de lucht. De bijbehorende solo giert uit een kleine gettoblaster. ‘Normaal gezien doe ik ook jumps, maar het plafond in deze ruimte is nogal laag en het dichtstbijzijnde ziekenhuis is ver weg, dus springen is vandaag ten sterkste afgeraden’, grapt hij. Zijn bijnaam als luchtgitarist, vertelt hij nog, is The Angus. ‘Ik speel al vijftien jaar luchtgitaar, ik ben ermee opgegroeid. Het kampioenschap vindt plaats in de straat waar ik woon. Ik heb voor het eerst meegedaan toen ik tien was, in een groezelige bar. “Verwachten jullie nu echt dat we die kleuter hier binnenlaten?”, vroeg de eigenaar. Sindsdien sta ik elk jaar in de finale, tenminste, als ik door de voorrondes raak.’