Na de crisis, de nostalgie: deze zomer zoeken we heil in herinneringen

Op harde cijfers is het nog wachten, maar het zou Ad Vingerhoets, professor-emeritus klinische psychologie aan de Nederlandse Universiteit van Tilburg, niet verbazen mocht 2020 ons nostalgischer hebben gemaakt: ‘Het is een emotie die zich gemakkelijker laat voelen op momenten dat het niet meezit.’

Wing Yee Cheung, psychologievorser aan de Universiteit van Winchester, Engeland, beaamt hoe nostalgie in uitdagende tijden werkt: ‘Tijdens crisismomenten à la covid ervaren we een breuk met ons gewone leven. Dat is een typische trigger voor nostalgie, die een psychologisch regulerende functie heeft.’ Als we ons slecht voelen, zijn herinneringen het gereedschap uit onze mentale toolbox waarmee we uitdagingen de baas proberen te zijn.

Of we nu vergeelde strandfoto’s opzoeken van onze koddige kleuterige zelf, tienerfratsen met oude vrienden ophalen of bewust voor die witte boterham met choco ‘zoals bij de bomma’ kiezen, elk nostalgisch verhaal dat volgt op ‘Weet je nog dat?’ is een sussende reminder dat we ondanks de jaren en gebeurtenissen nog dezelfde zijn, volgens Vingerhoets: ‘Dat geeft continuïteit aan wie we zijn.’

Het gaat zelfs nog verder. Nostalgie - het woord is afgeleid van ‘nostos’ en ‘algos’, Oudgrieks voor ‘thuiskomst’ en ‘pijn’ - maakt je beter geluimd, versterkt je sociale verbinding met anderen, vermindert verveling, versterkt betekenis in je leven’, beschrijft Cheung in recent onderzoek.

Nostalgische herinneringen veranderen iets in ons, verwarmen ons zelfs. ‘Ze doen echt iets met onze temperatuur’, zegt Vingerhoets. ‘Als proefpersonen in een frisse kamer van 16 °C nostalgische herinneringen ophalen, beoordelen ze die kamer anders dan de controlegroep. Nostalgie maakt hen letterlijk warmer.’

Voor ons brein is nostalgie wat duimzuigen is voor een kind: een warm dekentje van bekende gevoelens om onder te kruipen als iets even niet gaat. Het is een typisch menselijke superkracht, een tijdsmachine die niet alleen het verleden met het heden koppelt, maar ook - als het kan - de toekomst van kommer vrijwaart. Hoe bewuster u geniet van het huidige moment, hoe groter de kans dat uw ervaringen transformeren in een toekomstige nostalgische gedachte die u later weer met positieve effecten zal beïnvloeden.

Dat is geen zweverige peptalk, maar een door Cheung wetenschappelijk bewezen bevinding. Het ijsje waar u vandaag met volle teugen van geniet, wordt misschien de nostalgische shot optimisme waar u later naar verlangt. Net zoals de herinnering aan het zandkasteel dat u als kleuter aan zee bouwde, soelaas bracht in de voorbije moeilijke maanden.

Vandaag bouwt u misschien geen zandkastelen meer, bent u beschermer in plaats van de beschermde dreumes. Toch wordt de lokroep van de zee deze zomer wellicht groter dan ooit. Want, terwijl de wereld veranderde, bleef het zand onder uw voeten branden, bleven de golven in uw oren kolken en bleef de zon ’s avonds op uw zilte huid nagloeien.

Natuurlijk zal het blijven regenen en zullen de files tergend zijn. U zult blijven vloeken als beachballen hun weg tussen uw drankjes vinden en zandkorrels ’s nachts tussen uw lakens opduiken. Maar - nóg een menselijke superkracht - dat zal u al snel weer vergeten, omdat in uw herinneringen de zon nu eenmaal vaker schijnt. ‘We hebben van nature een roze bril op’, zegt Vingerhoets. ‘En we letten, tenzij we echt angstig zijn, vooral op positieve ervaringen. Zo leiden we onszelf om de tuin, om ons beter te voelen.’